-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Oni koji su se Hrvatima stavili na čelo usadili su im ideju da je i loše funkcionisanje uprave posljedica ujedinjenja, iako se radi samo o tome da narodi Kraljevine nemaju dovoljo znanja i prakse, dok je nekadašnja državna uprava bila plod najvećih političkih umova Monarhije koji su je usavršavali kroz vjekove, a ne djelo domaćih snaga. Završavajući svoje razmatranje, dr Supilo je zaključio da, i pored svega, Hrvati ipak uopšte nijesu autentični separatisti, već žrtve demagogije svog vođstva, koje treba držati pod kontrolom, pa i kažnjavati. Pri tome, on nije poricao nužnost uspostavljanja valjane državne uprave kao preduslova za uklanjanje nezadovoljstva.

Kada se hrvatski političar dr Milan Rojc, narodni poslanik Demokratske stranke, obratio javnosti tezom da je politička orijentacija većine Hrvata reakcija na podređenost, neravnopravnost i nasilje, odnosno – lošu upravu, koja je uspostavljena u Beogradu i koju sprovode „Srbijanci“ i da se zbog toga odgovornost za sve nepravilnosti i nezakonitosti u funkcionisanju tek stvorene zajednice jugoslovenskih naroda u Hrvatskoj prebacuje na Srbe, „Novi život“ je odgovorio člankom dr Milovana Grbe. Tumačeći teze dr Rojca (koji je nabrojao mnoge propuste i loše poteze državnih institucija i njihovih predstavnika) koje su se, u suštini, svodile samo na jednu – da se radi o srpskom osvajanju Hrvatske, dr Grba je ukazao na niz pogrešnih, jednostranih, pa i tendencioznih stavova dr Rojca. Poredeći prilike u Kraljevini SHS s onima u Austro-Ugarskoj, dr Grba je konstatovao da Rojc teror nad stanovništvom prebacuje samo vlastima nove države, dok nasilja sprovođena u vrijeme Habzburškog carstva uopšte ne pominje. Radikalski političar je u tome vidio svojevrsnu „jezuitsku logiku“ dr Rojca, pošto je batinanja bilo i u Dvojnoj monarhiji, a i dalje ga ima u čitavom svijetu, čak i u onom razvijenom (u Švajcarskoj i Francuskoj, na primjer), ali i zato što je on jednostavno prećutao razloge zbog kojih je žandarmerija Kraljevine pribjegavala takvom drastičnom načinu kažnjavanja, odnosno provokacije i razne vrste ozbiljnih prestupa, kao što su fizički i oružani napadi na žandare. Isto tako, dr Grba je zamjerio Rojcu što ističe finansijsko opterećenje hrvatskog seljaštva, kad ono podjednako pogađa i srpskog seljaka. Pa ipak, iako je upravo srpski seljak u Hrvatskoj mnogo zaostaliji i siromašniji od hrvatskog, on se nije pobunio niti otišao u republikance. Dakle, nezadovoljstvo Hrvata uopšte nije posljedica lošeg materijalnog stanja: na mladu jugoslovensku državu žale se čak i najbogatiji Hrvati, predstavnici hrvatske finansijske elite, koja je znatno prosperirala za samo nekoliko godina pod „beogradskom okupacijom“. Dr Grba je uvjeravao Rojca i u to da su njegove primjedbe o nametanju ćirilice deplasirane, pošto se u Srbiji i te kako koristi latinica. On se sa Rojcem slagao jedino po pitanju činovništva, koje nije na vrijeme izjednačeno po svim kategorijama, u cijeloj zemlji. U interpretaciji dr Milovana Grbe, u zajedničku državu sa Srbima se i ušlo samo zato da bi se lakše ostvario glavni, ali skriveni cilj (koji tajno podržava Vatikan preko rimokatoličkog klera): ujedinjenje svih Hrvata na prostoru do rijeka Drine i Save. Monarhija i srpska dinastija Karađorđević, kao stožer okupljanja svih Srba, pa i onih u Hrvatskoj, predstavlja prepreku formiranju takve, velike hrvatske države, a hrvatsko rimokatoličko stanovništvo, već od starčevićevaca i frankovaca sistematski vaspitavano u duhu velikohrvatstva, i uz to ksenofobično, ne može se pomiriti s idejom da njime vlada jedan pravoslavni monarh. Upravo zbog toga u Hrvatskoj je, prema tumačenju dr Milovana Grbe, buknuo republikanski pokret. Beograd, odnosno srpske političare, taj istoričar je kritikovao zato što nemaju razvijen osjećaj za psihologiju Hrvata, zato što ne umiju da dokuče sve te duboko skrivene namjere koje se ne mogu dokazati nikakvim konkretnim činjenicama, ali koje ipak postoje i podrivaju jugoslovensku zajednicu.

Drugačije viđenje srpsko-hrvatskih odnosa od onog koje je iskazivao dr Rojc nijesu imali samo Srbi i rukovodioci Radikalne stranke, već i pojedini Hrvati, funkcioneri iste, Demokratske stranke, kojoj je pripadao i dr Rojc.


Nastaviće se

---