Pi­še: PE­RI­VO­JE PO­PO­VIĆ


Ni­ko kao Go­spod, Go­spo­du te­ško da je iko pri­li­čan u mje­ri mu­dro­sti kao Nje­goš, u mje­ri mo­ra­la kao Voj­vo­da Mar­ko. A na­da svi­me po­no­vo Nje­goš i po­no­vo ovo­vre­me­ni Vla­di­ka i Mu­drac mo­že da ka­že, pro­mi­šlja­ju­ći nadsvje­tlost spo­zna­nja, mo­že da pro­be­sje­di: „Hri­šća­nin je svje­dok po­bje­de vječ­no­ga ži­vo­ta nad smr­ću, be­smrt­no­sti nad smrt­no­šću, ne­tru­le­žno­sti nad tru­le­žno­šću, vječ­nog po­sta­ja­nja nad ni­šta­vi­lom, po­bje­de vječ­ne isti­ne nad laž­ju, do­bra nad zlom, vječ­nog smi­sla sve­ga po­sto­je­ćeg nad be­smi­slom...” A Nje­goš mu je ve­li­ki svje­dok ko­me ni sam Sve­mo­gu­ći ne­će da pro­ti­vr­je­či...
Srp­ski na­rod, srp­ski je­zik i ma­la–ve­li­ka Cr­na Go­ra u da­tom du­hov­nom mi­ljeu ima­li su sre­ću da bu­du uoče­ni od Sve­tvo­ri­te­lja i da u naj­du­bljim slo­je­vi­ma svo­ga bi­ća ro­de i pre­po­zna­ju nad­vre­me­ne mo­ći Tvo­ra­štva. I Tvo­ra­štva Po­e­zi­je.
Po­et­ski ge­nij Pe­tra Dru­gog Pe­tro­vi­ća Nje­go­ša, zna­me­ni­tog Vla­di­ke Ra­da, do­sto­jan jest Ve­li­čan­stva Sve­mo­gu­ćeg. „I re­če Bog: ne­ka bu­de svje­tlost. I bi svje­tlost”. Usred Bo­žan­ske Svje­tlo­sti iz­nji­ha se Po­e­zi­ja. U se­bi do­ži­vje Vla­di­ku. Vla­di­ka u du­ši pro­na­đe Svje­tlost. Na­sta­nak Ne­ba i Ze­mlje i sve­ga što bi­va u bes­kra­ju Ko­smo­sa – Svje­tlo­no­sna Lu­ča i Vi­je­nac Osi­ja­ni. „I vi­dje Bog svje­tlost da je do­bra; i ra­sta­vi Bog svje­tlost od ta­me.” U do­brom na­sta Po­e­zi­ja. Lu­ča po­bi­je­di ta­mu i vjen­ča se vjer­no Vi­jen­cem svje­tla ne­pro­la­znog.
Čo­vje­kov ži­vot ma­ni­fe­sto­van če­sto ni­zom neo­bja­šnji­vih i ne­pred­vi­di­vih pro­ti­vur­ječ­no­sti, na­me­tao mu je, a na­me­će i da­nas na vr­hun­cu ci­vi­li­za­ci­je, ge­ne­ri­sa­ne nu­žno­sti, ko­ji su ga či­ni­li (i još ga či­ne?) je­din­stve­nim i je­di­nim svje­sno kre­a­tiv­nim bi­ćem po Bož­jem svi­je­tu. Čo­vje­ko­vi na­po­ri da se upr­kos sve­mu odu­ži, da osmi­sli i or­ga­ni­zu­je svo­ju ukup­nu eg­zi­sten­ci­ju, da joj smog­ne pun i pra­vi­lan smi­sao, afir­mi­sa­li su po­tre­bu etič­kog i estet­skog ob­li­ko­va­nja ci­je­le zbi­lje. Kri­te­ri­ju­mi mo­ral­no i li­je­po, kri­te­ri­ju­mi fi­zi­kal­nog i du­hov­nog, me­ta­fi­zič­kog i di­na­mič­kog, pro­iz­ve­li su kao ne­po­sred­nu pro­ti­vur­ječ­nost na­sta­ja­nje da se sva­ko­dnev­na i če­sto bli­je­da stvar­nost od­re­đe­nim sred­stvi­ma tran­sfor­mi­še u vi­so­či­ji ople­me­nje­ni iz­raz čo­vje­ko­vog bo­žan­skog in­di­vi­du­a­li­te­ta i smi­sa­o­no pre­po­zna­tlji­vog ko­lek­ti­vi­te­ta.
Umjet­nost kao naj­du­blji iz­raz vi­so­kih sfe­ra čo­vje­ko­vog an­ga­žma­na na­sta­je, a i osta­je jed­na od do­mi­nan­ti ukup­ne stvar­no­sti. U ci­lju spo­zna­nja pu­to­ka­za na vr­hun­ci­ma isto­ri­je čo­vjek je pre­ko umjet­nič­kog stva­ra­la­štva do­ku­čio i di­je­lom uspio da ovla­da, ko­ji put čak i nad­vla­da okru­že­nje i što je zna­čaj­ni­je da mu uti­sne svoj pe­čat i da sop­stve­ni, auten­tič­ni ton. Ne­spor­no je da u pu­nom pro­ti­vr­ječ­ju i stvar­nost objek­tiv­no su­prot­sta­vlja­na dje­lu­je kao ne­ga­tiv­na in­ter­ak­ci­ja na čo­vje­ka i nje­go­vu glo­bal­nu i po­je­di­nač­nu eg­zi­sten­ci­ju.
Ipak, stvar­nost kao kraj­nja re­la­ci­ja ahar­mo­nič­ne har­mo­ni­je (Nje­goš – pa­ra­le­la bes­po­re­ci – po­re­dak) do­bi­la je svoj ade­kva­tan od­raz u čo­vje­ko­voj su­bjek­tiv­noj (po­zi­ci­ji su­bjek­ta per­cep­ci­je) tek u tre­nut­ku kad pre­sta­je di­men­zi­ja čo­vje­ko­ve di­rekt­ne za­vi­sno­sti od pri­rod­nog okru­že­nja, da­kle, kad je čo­vjek smo­gao sna­ge da u se­bi pre­po­zna Bo­ga – u po­li­te­i­stič­kom, a po­tom u mo­no­te­i­stič­kom spo­zna­nju). To je vri­je­me ka­da na­sta­ju ve­li­ke (ne­pre­va­zi­đe­ne) ci­vi­li­za­ci­je drev­nog Is­to­ka, Ma­ja, Aste­ka, sta­rog Egip­ta, Me­so­po­ta­mi­je, Izra­i­lja, sta­re Grč­ke i Ri­ma (u ko­me se, na­ža­lost, za­čeo i su­no­vrat tog ve­li­čan­stve­nog ci­klu­sa).
Još ne­sa­gle­da­ni do­me­ti ko­je je ljud­ski duh do­se­gao u to vri­je­me osta­li su i do da­nas ni­šta ma­nje slo­že­ni, ne­go čak do­bi­ja­ju na svo­joj stva­ra­lač­koj ve­li­či­ni. Ne­do­sti­žna is­toč­njač­ka emo­tiv­nost i re­flek­si­ja, ar­hi­tek­ton­ska ostva­re­nja kod sta­rih Egip­ća­na, Ma­ja i Aste­ka, mu­drost i se­ri­o­znost kre­a­ci­je sta­re Me­so­po­ta­mi­je, Grč­ke i Ri­ma i da­nas po­sli­je to­li­ko vje­ko­va ne­sma­nje­nom ener­gi­jom svi­je­tle na bo­go­jav­nom ne­bu čo­vje­ko­ve ve­li­či­ne. U jed­nom ta­kvom za­ma­hu, u za­huk­ta­lo­sti tog je­din­stve­nog ljud­skog či­na na­sta­la su je­din­stve­na po­et­ska ostva­re­nja ka­kva su Ma­hab­ha­ra­ta, Ra­ma­ja­na, Ve­de, Ep o Gil­ga­me­šu, Bi­bli­ja (Sta­ri za­vjet), Ili­ja­da, Odi­se­ja i dru­gi ma­nje ili vi­še zna­ni bo­go­zra­ci ljud­skog uma na po­lju pje­snič­kog stva­ra­la­štva.
(Na­sta­vi­će se)