Pi­še: Ko­sta RA­DO­VIĆ


Sta­ri na­ro­di ima­li su raz­vi­je­nu mi­to­lo­gi­ju. Na­rav­no, sta­ro­grč­ki mi­to­vi su naj­po­zna­ti­ji, ali i mi­to­vi dru­gih sta­rih na­ro­da. Ti mi­to­vi do­sti­gli su i kod nas, tj. kod slo­ven­skih na­ro­da, pa i oni ko­ji su se ukr­šta­li sa etrur­skim. Etrur­ci su po­seb­no vje­ro­va­li u je­tru žr­tvo­va­ne ži­vo­ti­nje po ko­joj su pred­vi­đa­li do­ga­đa­je. Je­tru su ,,či­ta­li” kao mi­kro­ko­smos, po­di­je­ljen na obla­sti, ko­je su od­go­va­ra­le nji­ho­vom za­mi­šlje­nom pred­vi­đa­nju. To ,,či­ta­nje” je­tre ušlo je u ci­vi­li­za­cij­sko na­sle­đe i kod nas. Po njoj se pro­ri­če bu­duć­nost, ka­kva će bi­ti go­di­na, od­no­sno zi­ma i sl.
Oni su, ta­ko­đe, po­sma­tra­li let pti­ce i po nje­mu pred­vi­đa­li do­ga­đa­je, kao što su na­ši sta­ri pro­ri­ca­li ga­ta­njem u ple­će i sl. Kod nas je sa­ču­va­no i vje­ro­va­nje kad svra­ka do­le­ti i cvr­či na kro­vu ili pra­gu ku­će – po­si­gur­no do­la­zi gost. Ovo neo­bič­no vje­ro­va­nje is­ku­stve­no je po­tvr­đe­no. Ot­kud ta­kav ta­jan­stve­ni in­stinkt, ve­za: pti­ca, čo­vjek, dom – na­u­ka ni­je ob­ja­sni­la, kao i mno­ge dru­ge taj­ne ko­je na­rod do­ži­vlje­no zna, ali se ra­ci­o­nal­no ne mo­gu ob­ja­sni­ti. Uda­lja­va­nje čo­vje­ka od pri­ro­de, od isko­na, na­ro­či­to u ur­ba­nim sre­di­na­ma, uda­lja­va i čo­vje­ko­va pra­svoj­stva do­ži­vlja­ja, ve­ze pri­ro­de i čo­vje­ka. To je jed­na od opa­sno­sti čo­vje­čan­stvu. Naj­no­vi­ji pri­mjer u Ru­si­ji – na­glog od­mr­za­va­nja vje­kov­no za­le­đe­nog ze­mlji­šta – pro­u­zro­ko­va­lo je bo­lest i umi­ra­nje lju­di od an­trak­sa. Glav­ni je uzrok – kli­mat­ska pro­mje­na: po­rast tem­pe­ra­tu­re na ze­mlji­noj ku­gli. Za­klju­čak: Pi­smo, na Blje­vu, u Pi­vi na­sta­lo je u fa­zi ve­li­kih se­o­ba na­ro­da sa Is­to­ka – pri­je no­ve ere, ukr­šta­njem, do­di­rom kul­tu­ra i tr­go­vin­skom raz­mje­nom. Pi­smo je ide­o­graf­sko sa vr­lo na­gla­še­nim sim­bo­lom Sun­ca ko­je su sta­ri na­ro­di do­žuv­nja­va­li kao Bo­ga. Na Bra­lje­vu (iz­nad šu­me Ko­ša­re i Su­vo­do­la) ma­la pe­ći­na is­pod jed­nog Ko­ma – bi­lo je etrur­sko sve­ti­li­šte. Iz­ne­nad­ni pro­cvat etrur­ske kul­tu­re bio je oko 700 go­di­na p.n.e, Ri­mom su vla­da­li nji­ho­vi kra­lje­vi či­ta­vi vi­jek, ima­li su ja­ko raz­vi­je­no mo­re­plov­stvo i tr­go­vi­nu, ima­li za­go­net­ni je­zik i pi­smo. U jed­nom pe­ri­o­du pro­cva­ta ima­li su sna­žnu kul­tur­nu i tr­go­vač­ku ko­mu­ni­ka­ci­ju sa pro­to­bal­skan­skim slo­ven­skim ple­me­ni­ma što po­tvr­đu­je ri­ječ slo­ven­ska, na etru­r­skom je­zi­ku Ko­lo – Ve­ni (Slo­ve­ni): IIooVV2> (či­ta se sde­sna na li­je­vo).
Ima sred­njo­vje­kov­nih srp­skih gra­do­va ko­je je isto­ri­ja za­bo­ra­vi­la. To je za­de­si­lo i Sto­lac u Pi­vi, are­al Smreč (Smri­ječ­no) Svi­jet je dvo­struk: ne­ka­da­šnji u du­bo­kom pod­ze­mlju za­bo­ra­va, dru­gi fi­zič­ki u svje­tli­ni bez ja­sno­će – šta će bi­ti sju­tra. Oni ko­ji su osta­vi­li svo­je gro­bo­ve i dru­ga zna­me­nja na ze­mlji, bez­i­me­ni su he­ro­ji u ra­tu pro­tiv za­bo­ra­va.
Ta­ko je i ov­dje u piv­skom Sto­cu, za­no­si me mi­sao dok sto­jim na Do­njem Ždri­je­lu, gdje je pro­boj uz tje­snac i str­mi­nu iz­gra­dio fe­u­da­lac Vla­ste­li­no­vić i ukle­sao u sti­je­nu dva kr­sta sa ri­je­či­ma: ,,Ot Hri­sta 14...” (da­kle u 15. vi­je­ku) Naj­pri­je da se sje­ti­mo ko­ji su bi­li sred­nje­vje­kov­ni srp­ski gra­do­vi u Pi­vi – po­zna­ti i za­bo­ra­vlje­ni. Naj­ču­ve­ni­ji i naj­zna­čaj­ni­ji su gra­do­vi Her­ce­ga Stje­pa­na (Her­ce­ga od Sve­tog Sa­ve): So­ko (Stje­pan Po­lje – 3agra­đe, sa 2 ma­na­sti­ra), i dva gra­da nje­go­va – Stab­na, na r. Vrb­ni­ci, sa utvr­đe­nji­ma za to­po­ve i vi­no­gra­di­ma) i grad No­vi, na sa­stav ci­ma ri­je­ka Sinj­ca, Ko­mar­ni­ce i Pi­ve, grad ko­ji je upi­san i u mle­tač­kim knji­ga­ma kao nje­gov po­sjed, sa pri­grad­skim are­a­lom (Mi­o­ča, sa ve­li­kim gro­bljem i mo­stom, Kru­še­vo, Gu­si­ći, Vra­nja­ča ... ) Pre­ma za­pi­su iz po­re­ske knji­ge Def­te­ru, Tur­ci su 1466. go­di­ne osvo­ji­li grad So­ko. Sta­ri­ji gra­do­vi od So­ko­la (pe­ri­od srp­ske dr­ža­ve ko­ja je i na­sta­la na Me­đu­reč­ju Ta­re i Pi­ve, Li­ma ...) su: Me­đu­reč­je, na Stje­pan Po­lju, Gra­dac (Plu­ži­ne), Si­njac (po isto­i­me­noj Ri­je­ci), Gra­di­na (Se­lja­ni), Sto­lac (sa are­a­lom Smri­ječ­na) Go­ran­sko... Da­kle, sred­njo­vje­kov­na Pi­va pri­je oto­man­skog osva­ja­nja ima­la je de­vet sred­njo­vje­kov­nih gra­do­va, jer je to bi­la Žu­pa, u ko­joj su vla­da­li kne­že­vi i voj­vo­de, a sta­nov­ni­štvo je, ka­ko pi­še na­uč­nik Pa­vle Ro­vin­ski, ,,od sa­mog na­stan­ka srp­sko”. To je po­tvr­dio i isto­ri­čar Ji­re­ček, pi­šu­ći o na­stan­ku pr­ve srp­ske dr­ža­ve na Me­đu­reč­ju (Stje­pan Po­lje, da­nas) Po­što srp­ski na­rod ima pi­sme­nost još od 10. vi­je­ka, (Ći­ri­lo i Me­to­di­je), a isto­vre­me­no i pra­vo­slav­nu vje­ru, ci­vi­li­za­cij­ska je oba­ve­za – sje­ti­ti se, da je u sred­njem vi­je­ku bi­lo de­vet ma­na­sti­ra u Pi­vi i to: na Šće­pan po­lju (po­sve­će­na Sv. Bo­go­ro­di­ci), na gra­du So­ko­lu (ta­ko­đe po­sve­ćen Sv. Bo­go­ro­di­ci, sa­da Sv. Jo­va­nu Kr­sti­te­lju), na Cr­kvi­ca­ma (Cr­kvič­ko po­lje), na do­di­ru Ša­ri­ća i Ni­ko­vi­ća; na Gra­cu (Pli­ži­ne), na Re­šet­ka­ma (Plu­ži­ne), u Sinj­cu, pa ma­na­stir Sv. Bo­go­ro­di­ci, u Gu­si­ći­ma, Ne­ma­nji­ća pe­ri­o­da, po­sli­je ko­ga je sa­gra­đen mo­nu­men­tal­ni Piv­ski ma­na­stir 1573, za­tim Ne­ma­nji­ća ma­na­stir na Oraš­ju, gdje su i sa­da ja­sni osta­ci. Vje­ro­vat­no, ma­da to tre­ba još is­pi­ta­ti, bio je ve­li­ki ma­na­stir u se­lu Ora­hu, gdje ima i sa­da ogrom­nih kle­sa­nih blo­ko­va zi­da i mo­nu­men­tal­ni krst u ob­li­ku ras­pe­ća.
(NA­STA­VI­ĆE SE)