-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
U Carigradu je Stojan Novaković napravio još jedan odlučan korak – zatražio je od carigradskog patrijarha da naredi mitropolitima u Skoplju i Solunu da pomognu srpskim konzulima u radu na otvaranju srpskih škola. Premda ovaj prvi korak nije uspio, Stojan Novaković je u periodu od 1887. do 1890. pregovarao sa Carigradskom patrijaršijom o otvaranju srpskih škola na osnovu patrijaršijskih privilegija, odnosno pod njenom zaštitom. Novaković je početkom 1888. godine predložio da se u Carigradu štampaju srpski udžbenici, počevši od Makedonskog bukvara na makedonskom jeziku. U tom bukvaru trebalo je spojiti makedonski i srpski bukvar, tako da bi makedonski obuhvatao dvije trećine knjige, a srpski jednu trećinu.
Ubrzo su se u srpskom Ministarstvu inostranih djela pojavile tri verzije tog bukvara; jedan koji su u Carigradu sastavili Kosta Grupčević i Naum Evrović kao prevod srpskog Bukvara Stevana Čuturila na zapadni makedonski dijalekat (brsjačko-mijački); drugi koji je sastavio Despot Badžević na osnovu starijeg predloška Čuturilovog srpskog Bukvara, koristeći takođe zapadni makedonski dijalekat; i treći koji je sačinio Milojko Veselinović upotrijebivši srpski pravopis i istočni (strumski) makedonski dijalekat. Komisija Ministarstva prosvjete i crkvenih djela je odlučila da se turskoj cenzuri preda Veselinovićev rukopis Bukvara, koji je nakon odobrenja odštampan 18. maja 1889. godine.
Stojan Novaković je bio izuzetno zadovoljan jer je smatrao da najbolji put potiskivanja bugarske nacionalne ideje predstavlja njegovanje makedonske nacionalne posebnosti. Makedonski dijalekat je djelimično upotrijebljen i u štampanju srpskog kalendara „Golub” koji je izašao u novembru 1889. godine u Carigradu. U avgustu 1889. u Carigrad je premješten Milojko Veselinović sa zadatkom da rukovodi izdavanjem udžbenika u Carigradu. On je pripremio prvu čitanku na makedonskom dijalektu, koja je izašla 1890. godine.
Pokretač nacionalnog rada u Makedoniji bilo je Ministarstvo inostranih djela, a 1886. godine osnovano je patriotsko Društvo Svetog Save, zamišljeno kao pomagač u radu ministarstva na poslovima propagande. U martu 1887, u Ministarstvu prosvjete i crkvenih djela osnovan je i treći organ koji se bavio nacionalnom propagandom – Odjeljak za srpske škole i crkve van Srbije. Sva ova tijela su osnovana da bi na djelotvorniji način vodila srpsku nacionanu politiku. Međutim, desilo se upravo suprotno, jer se među njima pojavio rivalitet. Probleme je najviše stvaralo Društvo Sv. Save, koje se predstavljalo kao nosilac srpske misli, ali je u samom Osmanskom carstvu pravilo neodgovarajuće poteze. Početkom jula 1889. ukinut je Odjeljak za srpske škole i crkve van Srbije, a u Ministarstvu inostranih djela osnovano je Političko-prosvjetno, PP Odjeljenje, čiji je prvi šef bio Vladimir Karić. Društvo Sv. Save je sve više sužavalo svoj obim rada, pa je 1. avgusta 1891. Ministarstvo inostranih djela ukinulo finansiranje svojih pitomaca u svetosavskoj školi i na taj način mu oduzelo legitimitet rada na nacionalnim poslovima.
Sve veći uticaj u propagandnom radu dobijalo je PP Odjeljenje, koje je kao dio Ministarstva inostranih djela uticalo da se poslovi obavljaju diplomatskim kanalima i raznim političkim akcijama. Bilo je finansirano iz budžeta Kraljevine Srbije, što znači da je imalo obezbijeđena sredstva. PP odjeljenje je trebalo da se bavi otvaranjem novih škola i održavanjem starih, postavljanjem učitelja, uređenjem Prizrenske bogoslovije, primanjem pitomaca iz Stare Srbije i Makedonije, osnivanjem srpskih opština, štampanjem i rasturanjem srpskih knjiga, angažovanjem agenata u propagandi, otvaranjem knjižara i trgovačkih agentura. Unapređenje rada PP Odjeljenja učinjeno je u toku maja 1890. godine, kada je osnovan Prosvjetni odbor kao savjetodavni organ u pitanjima nacionalnog rada u Staroj Srbiji i Makedoniji.
Postojala je potreba da se napravi konkretan plan rada na terenu u Makedoniji i Staroj Srbiji. Stoga je Vladimir Karić, konzul u Skoplju, dao inicijativu za sazivanje konzulske konferencije, koja bi okupila ljude sa terena koji rukovode nacionalnim radom i predstavnike vlade Kraljevine Srbije. Ministar inostranih djela Mihailo Đorđević je sazvao konzulsku konferenciju za 10. april 1891. godine, na koju su pozvani konzuli u Skoplju, Solunu, Bitolju i članovi Prosvjetnog odbora. Konzulska konferencija je utvrdila plan nacionalnog rada na makedonskom terenu tako što se teritorija nacionalne radnje dijelila prema nadležnostima konzulata: Bitoljski konzulat dobio je Bitoljski vilajet, Solunskom konzulatu pripao je Solunski vilajet bez Velesa, a Skopski konzulat je imao skopski, kumanovski i tetovski okrug sa Velesom.
Konzuli su bili nadležni da, uz saglasnost ministarstva, postavljaju učitelje, sveštenike, knjižare i agente. Za finansiranje rada konzulata bila su određena sredstva iz budžeta za dostojno zastupanje državnih interesa i iz vanrednih budžetskih sredstava. Odlučeno je da se ukine Svetosavsko-bogoslovska-učiteljska škola u Beogradu i da se pitomci rasporede po gradovima u unutrašnjosti. Dogovoreno je da se izrade formulari na srpskom jeziku za crkvenu administraciju srpskih crkava u Osmanskom carstvu. (NASTAVIĆE SE)
)){kind=small}
