-Priredio Miladin Veljković

Opšta je ocjena istoričara, ali i ljudi drugih zanimanja, da naše društvo, uprkos njegovoj demokratizaciji i olakšanom procesu istraživanja, dugo nije imalo dovoljno informacija i znanja o Hladnom ratu. Posebno nije dovoljno bila objašnjena pozicija i uloga Jugoslavije tokom njegovog trajanja. Međutim, knjiga akademika prof. dr Ljubodraga Dimića „Jugoslavija i Hladni rat” u tom vidu je napravila ogromni zaokret i dala presudni doprinos ovoj tematici. Jednako i danas, kao i kad se pojavila 2014 godine, u izdanju renomirane izdavačke kuće „Arhipelag” iz Beograda, knjiga akdemika Dimića izaziva nepodijeljeno interesovanje javnosti. To ne treba ni da čudi ako se zna da to štivo, poteklo iz pera jednog od najvećih istoriografskih pera Srbije i bivše Jugoslavije, predstavlja prvo sveoubuhvatno i na dosad velikim dijelom nepoznatoj građi utemeljeno istraživanje uloge Jugoslavije i spoljne politike Josipa Broz Tita u velikim krizama Hladnog rata, od Informbiroa 1948. i mađarske revolucije 1956, preko Pokreta nesvrstanih i dešavanja u Čehoslovačkoj 1968, do hladnoratovskih izazova sedamdesetih godina 20. vijeka.
Iz svih naznačenih razloga, uz saglasnost akademika Dimića i odobrenje „Arhipelaga” kao izdavača, u narednih nekoliko brojeva, s neznatnim skraćenjem, prenijećemo iz ove knjige poglavlje „Odnosi Jugoslavije i Sovjetskog Saveza početkom 60-ih godina 20. vijeka”. Pored ove knjige, akdemik Ljubodrag Dimić, koji je kao redovni profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu ujedno i šef Katedre za istoriju Jugoslavije na Odjeljenju za istoriju tog fakulteta, napisao je i priredio više od dvadeset knjiga i zbornika arhivske građe. Pisac je i oko 300 naučnih i stručnih radova. Kao redovni član Srpske akademije nauka i umjetnosti, Dimić je i zamjenik sekretara njenog Odjeljenja istorijskih nauka.
U šezdesete godine 20. vijeka Jugoslavija i Sovjetski Savez su zakoračili sa teškim političkim nasleđem. Diplomatski odnosi dviju zemalja bili su svedeni gotovo na minimum, a partijski odnosi SKJ i KPSS praktično prekinuti.
Opštu stagnaciju u odnosima dviju zemalja i dvije partije nagovijestilo je novembra 1957. odbijanje predstavnika SKJ da na Savjetovanju u Moskvi prihvate i potpišu zajedničku Deklaraciju dvanaest komunističkih i radničkih partija. Kako su negativna iskustva u odnosima Jugoslavije sa zemljama Informbiroa bila još svježa i opterećujuća, potpisivanje dokumenta, koji je umnogome ličio na osnivački akt nove asocijacije komunističkih partija, za jugoslovenske predstavnike nije bilo prihvatljivo. Ovaj stav jugoslovenskih predstavnika odagnao je nade vođstva Sovjetskog Saveza i samog Nikite Sergejeviča Hruščova da će se Jugoslavija, poslije godina lutanja, vratiti u „lager” socijalističkih zemalja a njeno rukovodstvo podrediti „organizovanim i koordinisanim formama klasne borbe svjetskog proleterijata‘‘. Činjenica da se na proslavi četrdesete godišnjice Oktobarske revolucije u Moskvi nije pojavio ni Josip Broz Tito samo je dodatno pojačala razočaranje i revolt sovjetske strane. Razdoblje dobrih odnosa i saradnje dviju država i dvije komunističke partije bilo je, u tom trenutku, definitivno okončano, a sukob na vidiku.
Poslije Savjetovanja u Moskvi uslijedila je ideološka kritika jugoslovenske spoljne politike. Sovjetska strana je procjenjivala da politika koju vodi Jugoslavija najdirektnije podriva jedinstvo komunističkog pokreta. Obnovljena je bojazan da bi primjer Jugoslavije mogao da ohrabri i druge istočnoevropske zemlje na vođenje samostalne spoljne politike, što bi, po mišljenju Moskve, najdirektnije uticalo na slabljenje Varšavskog pakta i njegovu podređenu poziciju u odnosu na NATO. Iz tih razloga Beograd je kritikovan zbog svoje „sebičnosti”, „egocentričnosti” i svojevrsnog „jugoslovenskog nacionalizma”. Posebnu težinu imala je optužba vođstva SKJ da ne shvata da jugoslovenski put u socijalizam nije moguć bez postojanja monolitnog bloka socijalističkih država i uspostavljenog „sistema ravnoteže” u međunarodnim odnosima. Takvo viđenje jugoslovenskih prilika imalo je uporište u ideološkom stavu, formiranom neposredno poslije Drugog svjetskog rata, da socijalizam u Evropi, usled pritisaka Zapada, ne bi opstao ni u jednoj zemlji bez podrške SSSR-a. U kritici upućenoj Beogradu isticano je da jugoslovenska politika „laviranja” između blokova nije posledica diplomatske vještine, već činjenice da postoje sučeljeni blokovi, a jugoslovenska neutralnost označavana je kao suštinsko „bježanje od odgovornosti” i „amoralna, kratkovida i anahrona politika”. Po mišljenju jugoslovenskih diplomata i političara, ideološka kritika imala je konkretne ciljeve – jugoslovensko odustajanje od politike „neutralizma” i sprečavanje da Jugoslavija svojim primjerom utiče na slabljenje i osipanje „socijalističkog lagera”.
Nekoliko mjeseci kasnije, aprila 1958, sukob je eskalirao. Sovjetska strana je Nacrt programa SKJ označila kao direktni napad na sovjetski model socijalizma. Na osnovu saznanja da je već sam „Nacrt”, inače po svom sadržaju sasvim suprotan „Deklaraciji” dvanaest komunističkih partija potpisanoj novembra 1957. u Moskvi, preveden na više stranih jezika i napadno propagiran među komunističkim partijama u svijetu, sovjetska strana je zaključivala da on nije namijenjen samo jugoslovenskim komunistima.
(NASTAVIĆE SE)

---