-PIŠE Borivoje Ćetković

Na prvoj redovnoj sjednici Podgoričke skupštine, održane 12/25. novembra 1918. godine, predloženo je formiranje Odbora za izradu Skupštinske rezolucije, koji je imao zadatak da izradi nacrt rezolucije, odnosno Odluke o ujedinjenju Crne Gore i Srbije, i da je ponudi poslanicima na diskusiju. Predsjednik Skupštine Savo Cerović predložio je sledeće članove mitropolita Dožića, Milosava Raičevića, Janka Spasojevića, Mihaila Božovića, Mirka Vujisića, Jevta Popovića, dr Jakova Zarubicu, Mustafu Šećerkadića, Nazim-bega Mahmutbegovića, Bogdana Bojovića, Novaka Kovačevića, Ljuba Glomazića, Neška Radovića, Živka Dragovića, popa Petra Hajdukovića, popa Sava Vukojičića, Jovana Dapčevića, Krsta Raičkovića, Radula Jaukovića i Rista Jojića.
Prema podacima Svetozara Tomića, jednog od organizatora Podgoričke skupštine (dr Bojović ih preuzima), „Nacrt skupštinske Odluke (Rezolucije) bio je gotov u konceptu (pod. B.Ć.) i imao je da se preda izabranom Odboru na pregled i izmenu. U Rezoluciji se imalo jasno da kaže: Jesu li narodni poslanici, poslati od naroda u Veliku narodnu skupštinu, za ujedinjenje Crne Gore i Srbije ili su protiv toga ujedinjenja”. (Bojović, Podgorička skupština,1989:XIX)
Tomić priznaje da je „nacrt odluke bio gotov u konceptu” i kao takav dat je odboru „na pregled i izmjenu”. Dr Bojović se nije upuštao u analizu da li je odbor mijenjao tekst Rezolucije (Odluke), ili je pak ona prihvaćena bez izmjena.
Stanje u Crnoj Gori prije zasjedanja Podgoričke skupštine pristalice ujedinjenja Svetozar Tomić i Jovan Ćetković opisuju kao revolucionarno – narod i poslanici tražili su ujedinjenje. Tomić ukazuje na veliki problem u vezi sa ujedinjenjem – ono se nije moglo izglasati dok je kralj Nikola bio kralj Crne Gore. Dakle, prvo je trebalo zbaciti kralja Nikolu i njegovu dinastiju sa crnogorskog prestola, pa tek onda pristupiti izglasavanju ujedinjenja Crne Gore i Srbije.
Prema stenogramu zapisnika sa Druge redovne sjednice, održane 13.9.1918. raspravljalo se o nacrtu Rezolucije. Primjeraka Rezolucije nije bilo dovoljno – neki poslanici su tražili od Predsjedništva da dobiju na uvid njen sadržaj. Poslanik Jagoš Vešović postavio je pitanje na osnovu čega je donesena Rezolucija – smatrao je da je prethodno bilo nephodno da poslanici „izmijenjaju misli pa da se nakon toga donese nacrt Rezolucije”. Replicirao mu je Dožić, podsjetivši ga da je „Odluku izradio Odbor koji je za to određen od Skupštine”. Inače, mitropolit dr Gavrilo Dožić bio je među istaknutim organizatorima i veoma aktivnim ličnostima u radu Podgoričke skupštine. Bio je mitropolit u Peći, kasnije crnogorsko-primorski i na kraju patrijarh srpski. Dožić je zatražio da izvjestilac Odbora Jevto Popović pročita nacrt Rezolucije. Nakon što je Rezolucija pročitana „poslanici su ustali i aplaudirali, uzvikujući parole: „Živjelo ujedinjenje Crne Gore i Srbije”, „Živio kralj Petar Karađorđević i njegov slavni dom”, „Dolje kralj Nikola!” Pjevana je himna „Bože pravde”. U sali je bilo opšte veselje. Na ovaj način je u načelu primljena Odluka o ujedinjenju Crne Gore i Srbije”.
Skupština je Odluku primila u načelu, pa se prešlo i na njeno pojedinačno usvajanje. Svi poslanici pojedinačno su se izjašnjavali za Odluku – Rezoluciju. Glasalo je 160 prisutnih poslanika i svi su se izjasnili za Odluku o ujedinjenju Crne Gore i Srbije. Tako je Odluka–Rezolucija primljena i u načelu i u pojedinostima”. (Bojović, Podgorička skupština... 1989:XXI, XXII)
List „Novo doba” (novembar 1918.) pisao je da su širom Crne Gore bila narodna veselja povodom ujedinjenja – slavilo se ujedinjenje sa Srbijom i stvaranje jugoslovenske države.
Pristalice ujedinjenja („bjelaši”), a podržavao ih je veći dio stanovništva Crne Gore, pozvale su se na već proklamovano pravo nacija na samoopredjeljenje (čuvene Vilsonove tačke) i prihvatile su stav Središnog crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje da je Crna Gora završila svoju ulogu kao nezavisna država. Protiv ujedinjenja istupili su kraljeve pristalice („zelenaši”), koji su u Crnoj Gori predstavljali manjinu – oslonili su se na Italijane, velike protivnike jugoslovenske države. Činom ujedinjenja nestalo je ime Crne Gore, ali će ubzo, za nekoliko dana, nestati i ime Srbije. Borci za „ime, pravo i čast Crne Gore” optužuju poslanike Podgoričke skupštine da se oni krivci za nestanak imena crnogorske države. Za njih nema nikakvog značaja činjenica da su pregovori i potpisivanje kapitulacije i izlazak iz rata „doveli, kako tvrdi istoričar Dragoljub Živojinović, „Crnu Goru u rang poraženih država, i ona se više nije vodila kao saveznička država, već se vodila kao zemlja poražena i koja je izišla iz rata kada je potpisala kapitulaciju sa Austro–Ugarskom”.
Nema, dakle, dileme: crnogorski suveren, njegove pristalice i sinovi veoma su zaslužni za otvarnje puta za nestanak Crne Gore kao nezavisne države.
(Nastaviće se)

---