-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Kriza koja je izbila na Bliskom istoku u ljeto 1958, izazvana državnim udarom u Bagdadu, rušenjem monarhije, proglašenjem republike i formiranjem revolucionarne vlade sa generalom Kasemom na čelu, zatim vojna intervencija SAD u Libanu i Velike Britanije u Jordanu, prema kojoj su stavovi Moskve i Beograda bili identični, na neko vrijeme je doprinijela stišavanju začetog sukoba SSSR i istočnoevropskih zemalja sa Jugoslavijom. U ljetnjim mjesecima 1958. došlo je do više zvaničnih i nezvaničnih poziva upućenih Josipu Brozu Titu i jugoslovenskom rukovodstvu da posjete Moskvu s ciljem da bi se već postojeći spor „nekako ublažio i razriješio”, ali se prema tim političkim signalima i „gestovima” dobre volje zvanični Beograd odnosio uzdržano, sa rezervom i nepovjerenjem.
Nekoliko mjeseci kasnije spor je ušao u novu fazu. U početku sukoba napadno iskazani metodi pritisaka na Jugoslaviju bitno su korigovani i zamijenjeni realnijim formama. Referat N.S. Hruščova, podnijet na XXI kongresu KPSS (januar-februar 1959), definisao je osnovne teze na kojima je, uz ostalo, izgrađena politička platforma prema Jugoslaviji. U njoj se polazilo od sledećih stavova: jugoslovensko rukovodstvo vodi podrivačku politiku prema lageru; jugoslovenska vanblokovska politika je lažna, Jugoslavija vodi politiku sjedenja na dvije stolice, što je u praksi direktno u interesu SAD i imperijalizma; odnosi sa Jugoslavijom se mogu normalizovati i poboljšati samo ako jugoslovensko rukovodstvo promijeni svoju politiku i otuda čitav budući odnos zavisi isključivo od jugoslovenske poltike; saradnja sa Jugoslavijom se može razvijati samo sa određenim društvenim organizacijama, i njegov je cilj ofanzivno-političko djelovanje na liniji odvajanja naroda od rukovodstva. Iz svega navedenog bilo je vidno da Hruščov nije iznosio konstatacije i optužbe već političke stavove koji će najdirektnije uticati na dugoročno „zamrzavanje odnosa” dvije partije i dvije države.
Na navedenim tezama XXI Kongresa KPSS razrađena je taktika dugoročnog nastupa prema Jugoslaviji u čijoj je osnovi bila teza – održanje odnosa „na principu uzajamne korisnosti”. Ta se taktika u praksi, kako su izvještavale jugoslovenske diplomate iz Moskve, svodila na sledeće: ograničavanje i stagniranje političkih kontakata; povremeno obavještavanje o nekim spoljnopolitičkim akcijama – tamo gdje se traži jugoslovenska podrška; potpuno ignorisanje jugoslovenske spoljne politike i njenih aktivnosti; ignorisanje jugoslovenskog unutrašnjeg razvoja i sprečavanje širenja objektivnih informacija o stanju u Jugoslaviji; održavanje trgovinske razmjene na postignutom nivou uz stalno pogoršavanje strukture razmjene (na jugoslovensku štetu); održavanje međunarodne naučne i kulturne saradnje i drugo. Već tada je, po mišljenju jugoslovenskih analitičara, postala vidljiva dvojna linija sovjetskog nastupa prema Jugoslaviji. U njenoj osnovi je bilo odvajanje partijskih od državnih odnosa i nastojanje da se pod plaštom partijske i ideološke kritike jugoslovenske stvarnosti najdirektnije utiče na promjenu državne politike Jugoslavije i slabljenje njene spoljnopolitičke pozicije.
Jugoslovenski analitičari su uočavali da je u svim oblastima saradnje bilo vidno nastojanje SSSR da „princip uzajamne korisnosti” u međusobnim odnosima podredi sopstvenim interesima. Prema njihovom mišljenju, konkretni ciljevi takve politike bili su sledeći: smanjivanje na najmanju moguću mjeru mogućnosti da ekonomska saradnja doprinese bržem ekonomskom razvoju Jugoslavije; permanentno jačanje sovjetskog političkog uticaja na javno mnjenje u Jugoslaviji sa ciljem vršenja pritisaka na jugoslovensko rukovodstvo; dezinformisanje sovjetske i „lagerske” javnosti o Jugoslaviji i njenoj politici radi suzbijanja i ograničavanja jugoslovenskog uticaja i smanjivanja ugleda.
Takva politika je, posebno na planu spoljnih odnosa, nastojala da ignoriše rezultate jugoslovenske spoljne politike sa ciljem izolovanja i laganog potiskivanja jugoslovenskog uticaja u zemljama lagera i u međunarodnom radničkom pokretu. Uporedo s tim, sovjetska strana je, po mišljenju jugoslovenskih diplomata, nastojala da permanentno „sužava okvire i mogućnosti” jugoslovenskog djelovanja u zemljama Azije i Afrike. Treći pravac sovjetske akcije, po mišljenju jugoslovenske strane, ogledalo se u nastojanjima korišćenja i podređivanja jugoslovenske spoljne politike interesima SSSR i lagera.
Dvojna linija sovjetskog nastupa prema Jugoslaviji, u čijoj je osnovi bilo odvajanje partijskih od državnih odnosa i nastojanje da se pod plaštom partijske i ideološke kritike najdirektnije utiče na promjenu državne politike Jugoslavije, kulminirala je decembra 1960. Ministar spoljnih poslova SSSR Andrej Gromiko je u Vrhovnom sovjetu nagovijestio poboljšanje sovjetsko-jugoslovenskih odnosa. Tom pitanju bila je posvećena cijela jedna sjednica u MID-u. Bilo je odlučeno da se u narednom periodu vodi „aktivna politika prema Jugoslaviji” i procjenjivano da će pasivni odnos „Jugoslaviju sve više okretati od SSSR”. U skladu sa tim planirana je razmjena posjeta ministara spoljnih poslova dvije zemlje i povećanje isporuka investicione opreme Jugoslaviji.
(NASTAVIĆE SE)

---