-Piše: Borivoje ĆETKOVIĆ

U Odluci o ujedinjenju ne pominje se ime Jugoslavije. U gotovo svim pozdravnim telegamima, upućenim Skupštini (bilo ih je 58), pa i na samoj skupštini klicalo se Jugoslaviji – od Sv. Petra Cetinjskog i vladike Rada, nigdje nije tako zaživjela jugoslovenska ideja na prostorima novostvorene države kao što je to bilo u Crnoj Gori. Da su u to „upleteni prsti” Nikole Pašića preko „emisara” – pretpostavka je koja nije lišena osnova. Treba imati u vidu da im je ostvarenje „zacrtanih” ciljeva išlo naruku, jer Marko Daković, prvi čovjek u ujediniteljskom pokretu, nije učestvovao u radu Skupštine – bio je na putu iz internacije.
Odluka
Odluku Velike Narodne skupštine srpskog naroda u Crnoj Gori, donesenu na sjednici od 13. novembra 1918. godine u Podgorici, pročitao je odborski izvjestilac Jefto Popović. Evo nekih akcenata iz obimnog teksta odluke.
„Velika Narodna Skupština u Crnoj Gori, kao vjeran tumač želja i volje cjelokupnog srpskog naroda u njoj, vjerna istorijskim predanjima i zahtjevima svojih predaka, koji su se za njih vjekovima herojski borili, jednoglasno poimeničnim glasanjem odlučuje:
1. da se kralj Nikola I Petrović – Njegoš i njegova dinastija zbaci sa crnogorskog prijestola;
2. da se Crna Gora sa bratskom Srbijom ujedini u jednu jedinu državu pod dinastijom Karađorđevića, te tako ujedinjena stupi u zajedničku otadžbinu našeg troimenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca;
3. da se izabere Izvršni odbor od 5 lica, koja će rukovoditi poslovima, dok se ujedinjenje Srbije i Crne Gore ne privede kraju, i
4. da se o ovoj skupštinskoj odluci izvijesti bivši kralj Crne Gore Nikola Petrović, Vlada kraljevine Srbije, prijatrljske Sporazumne sile i sve neutralne države”.
Nakon ove odluke o detronizaciji kralja Nikole i njegove dinastije donijeta je i Odluka Velike Narodne skupštine srpskog naroda u Crnoj Gori o ujedinjenju Crne Gore i Srbije. U odluci se, između ostalog, kaže:
„Na osnovu istaknutog načela samodređenja naroda, koji je prihvatio i proklamovao kao uslov budućeg svjetskog mira apostol čovječanstva Pretsjednik Sjedinjenih Sjevero Američkih Država g. Vilson, a usvojili ga naše velike Saveznice i prijateljice Engleska, Francuska i Italija, Velika Narodna Skupština u Crnoj Gori, izabrana slobodnom voljom narodnom i okupljena u Podgorici 11 novembra t. god., da se u pitanju svoje zemlje opredijeli, izjavljuje:
1) Srpski narod u Crnoj Gori je jedne krvi, jednoga jezika i jednih težnji, jedne vjere i običaja s narodom koji živi u Srbiji i drugim srpskim krajevima; zajednička im je slavna prošlost, kojom se oduševljavaju, zajednički ideali, zajednički narodni junaci, zajednička patnja, zajedničko sve što jedan narod čini narodom”.
Značajan prostor u uvodnom dijelu odluke posvećen je istoriji. Obuhvaćen je period od formiranja „srpske države pod dinastijom slavnih Nemanjića, u čiji je sastav ušao Srpski narod u granicama današnje Crne Gore i za sve vrijeme njenog trajanja (oko 200 godina) igrao u njoj važnu ulogu”, zaključno sa 1918. godinom. Da li su pisci odluke znali za antagonizam Raške i Zete nije mi poznato, ili su pak namjerno prećutali njihove razmirice i sukobe, koji će se obnoviti i uzeti maha naročito u periodu između dva svjetska rata, poznati pod imenom starozetski separatizam.
U odluci su posebno naglašeni ekonomski i politički interesi srpskog naroda u Crnoj Gori koji „imprativno traže ujedinjenje sa braćom u Srbiji i ostalim našim krajevima”.
Kralj Nikola, nekada toliko poštovani gospodar među Crnogorcima, teško je optužen. „Njegovo je djelo kapitulacija Crne Gore, kojom je bačena ljaga na vjekovima slavom uvjenčano crnogorsko oružje. Predao je svoj narod u ropstvo, protiv narodne volje, gore i sramnije nego što je bilo tursko, i sve učinio da, osim njega niko ne umakne tome ropstvu”.
Za odluku su glasala 162 poslanika, šest ih je bilo odsutno, uzdržanih i protiv nije bilo. Nakon završenog glasanja, prema Ćetkoviću, klicalo se ujedinjenju, Jugoslaviji, kralju Petru i dinastiji Karađorđevića. (Ćetković, Ujedinitelji, 1940: 299, 300.)
Na Podgoričkoj skupštini „pitanje ujedinjenja Crne Gore i Srbije riješio je sam crnogorski narod”, te je tako „ostvarena viševjekovna želja naroda Crne Gore i Srbije za ujedinjenjem i stvaranjem zajedničke države”, ocjenjuje dr Bojović.
(Nastaviće se)

---