-Priredio: Miladin Veljković

Turci su svoje trupe počeli da izvlače iz utvrđenja još krajem marta. Iz Šabačke tvrđave su konačno izašli 10. aprila, a o tome pješadijski kapetan Lazar Cukić obavještava ministra vojnog pukovnika Blaznavca, sledećim izvještajem: „Trupa srpska ušla je u 8 i po sati ujutru u grad i smjena je u isto doba izvršena. Turska vojska u 10 sati krenula se. Sve je na miru svršeno“.

Sličan izvještaj je ministru vojnom iz Smedereva stigao 12. aprila. Pješadijski major Ljubomir Uzun – Mirković (koji je bio u pratnji kneza Mihaila na putu u Carigrad) izvijestio je sledeće: „Sinoć u 9 sati prispjeli smo, vojnici svi noćiše na parabrodu. Danas u 11 sati i po uđe srbska vojska u grad, smjena bila je u 12 sati, u 1 sat poslije podne odputova turska posada. Jedan juzbaša, dva kaplara i jedan prost ostaše da rasprodadu peksimit i ranu“. U smederevskom gradu bilo je preko 380 nizama sa oficirima, a u grad je ušlo 67 srpskih vojnika i 3 srpska oficira. Komandir srpske čete je bio kapetan Ilija Nikolić, a vodnici potporučnik Jovan Vlahović i potporučnik Mihailo Katanić. Predaja ključeva Smederevskog grada izvršena je pred ulaznom kulom, kod glavne kapije prema varoši. [...]

Poslednji turski vojnik napustio je Srbiju 24. aprila 1867. godine. Taj odlazak knežev sekretar Milan Đ. Milićević, u svojim „Spomenima“ na te dane, opisao je ovako: „Na Kneževim karucama, izveze se iz Grada na Savu, te se ukrca u parabrod, Riza-paša sa svojim haremom, i s cijelim štabom. Srpska vojska pucnjavom iz topova, svi ministri, i mnogi Beograđani ispratiše te Turke do Save. A malo prije pašina polaska lađa „Deligrad“ odveze niz Dunavo poslednje nizame od turskog gradskog garnizona“.

O istom događaju „Srbske novine“ broj 56. od utorka 25. aprila 1867. godine, na naslovnoj strani detaljno pišu: „Danas se i ostatak turske posade iz Beogradske citadele povezao oko 9 sati izjutra na „Deligrad“ niz Dunavo i tako su sad, kad mi ovo pišemo, svi gradovi u Srbiji zauzeti srbskom vojskom.

Oko 11 sati ostavio je grad čestiti Ali-Riza paša, koji je komandovao dosad svima turskim posadama u Srbiji, – na kneževim kolima, u koima je sjedio i predsjednik ministarstva g. Garašanin, i u sprovodu g. ministra voenog i mnogo viši oficira sišao je na Savu, gdje je, dočekavši lokalnu lađu, navezao se na njoj u Zemun.

Kad je čestiti paša izlazio iz grada, odala mu je vojničku počast jedna streljačka četa, koja je bila postrojena u gornjem gradu ispred džamije.

Na Savi pred ćumrukom dočekala ga je uparađena žandarmerija sa jednim odjeljenjem noćnih stražara i vojnom muzikom i odala mu počast. Kad se parabrod krenuo izbačeno je sa grada 17 topova, a na doljem bedemu na Savi bila je postrojena jedna linejna četa, koja je takođe odala počast, kad je parabrod ispod grada prošao.

I na Kalemejdanu i na Savi bila se stekla množina svijeta; a na parabrodu odpratio je do Zemuna č. pašu vojni ministar sa mnogim višim oficirima, prvi ađutant Knežev i upravitelj varoši Beograda.

Još u nedjelju paša je doveo u dvor i predstavio Njegovoj Svetlosti sve zaostavše turske oficire, kojima je Njegova Svjetlost izgovorila nekoliko blagonaklonih riječi.

Ali Riza-paša ostavio je kako kod činovništva tako i kod građana prijatnu i neizgledljivu uspomenu, ovo svojom ljubaznošću, ovo svojim umjerenim i prijateljskim držanjem u sada – hvala Bogu – već izmirenoj stvari, i zato mu od sveg srca želimo srećan put“.

Ne treba se čuditi zašto „Srbske novine“ Ali Riza-pašu nazivaju čestitim. Odnos kneza Mihaila i Ali Riza-paše uvijek je bio pun međusobnog povjerenja; govoreći o paši knez Mihailo je uvijek govorio „naš paša“, a paša za kneza „naš knez“. Poslednji turski vojnici odvezli su se niz Dunav srpskim parabrodom „Deligrad“, kojim je kormilario Jovan Dimitrijević. Opis tog događaja Dimitrijević je ostavio u „Spomeniku“ koji se danas čuva u Muzeju Krajine u Negotinu: „Da sam ja dolje potpisani sa gospodinom kapetanom Aleksandrom Poznanovićem, rodom iz Dalmacije i g. kontrolorom Svetozarom Protićem iz Srbije 24. marta i 24. aprila 1867. godine na srpskom parabrodu „Deligradu“, poslije predaje u ruke Srbima Beograda grada, svu tursku vojsku u tursku zemlju Ruščuk na vječito odvezao, koje svima srodnicima i prijateljima na vječiti spomen izdajem“.


(NASTAVIĆE SE)

---