-Piše: dr Radenko Šćekić

Da bi se uopšte uočila, propaganda mora privući auditorijum, zainteresovati ga, i najčešće se daje kroz medij koji privlači veliku pažnju (radio, televizija, politički plakat) – to je jedno od osnovnih pravila propagande koje je nacistička propaganda dosljedno sprovodila. Shodno tome, u Njemačkoj tog vremena se poseban akcenat stavljao na film, kao medij koji djeluje vizuelno i akustički, koji je, s jedne strane, zabava i umjetnost, a sa druge, pak, propaganda. Film i propaganda su od samog početka bili u veoma bliskoj vezi. Nacional-socijalistička država promišljeno koristi film kao prenosnik svoje ideologije. Nacisti su veoma brižljivo i uporno koristili istorijske i mitološke motive, teme koje su veličale prijateljstvo u borbi, patriotizam, superiornost Njemaca i inferiornost Jevreja i drugih nižih naroda. Slične teme su koristili i italijanski fašistički reditelji. Kinematografija nacističke Njemačke je prednjačila u tome, u čemu se isticala Leni Rajfenštal, režiserka čija je najpoznatija ostvarenja – „Trijumf volje“ o nirnbeškim partijskim mitinzima, „Olimpija“ o olimpijskim igrama u Berlinu 1936. godine i drugi. Zato nije ni čudo što se broj djece kojima su filmovi prikazivani preko školskih projektora popeo sa 650.000 u 1934. na 3 miliona u 1939. godini” (M. Tadić, Osnovi međunarodne propagande, BINA, Beograd, 2002, str. 209). Indoktrinacija u obrazovnom procesu i svakodnevno persuazivno djelovanje ogledalo se u kolektivnim sportskim aktivnostima, u nametanju svijesti o nadmoći arijevske rase, u planskom i programiranu odgoja „arijevske djece” i sl. Takođe, i u drugim segmentima kulture, poput monumentalne arhitekture, književnosti i dr., nastojalo se putem indirektnog i difuznog propagandnog djelovanja pojačati persuazivni efekat direktnih vidova ubjeđivanja. Pored jasnog ukazivanja na potrebu vođenja računa da popagandni sadržaj mora doći do primaoca, u ovoj Gebelsovoj naznaci iz današnje situacije, vidi se i ogroman značaj televizije kao propagandnog medija danas. Gebels je, čak, jačajući Hitlerov imidž falsifikovao proročanstva Nostradamusa, kopirajući na koži pergament iz XVI vijeka koji je predviđao veliku pobjedu „vojske koja nosi krst sa iskrivljenim krakovima“.

U Drugom svjetskom ratu njemačka propagandna strategija je slijedila vojnu strategiju munjevitog rata (Blitzkriega) – nakon postignuća vojne pobjede niko neće ni moći ni smjeti postavljati pitanja o istinitosti informacija koje su tome prethodile. Kako se rat produžavao, postupno je dolazila na vidjelo strahovita istina da je veliki dio dotadašnje prezentovane realnosti – u stvari prevara i neistina. Kako je Njemačka gubila rat, tako je sve veća pažnja bila posvećivana ponašanju, a pri kraju rata sam Gebels je zapisao: „Sada ne možemo više ništa učiniti propagandom, ono što im treba to su pobjede i samo pobjede”. Ova izjava koja svakako odražava i svojevrsno razočarenje ne samo sagledivim ishodom rata, već i vlastitom nemoći da se nakon desetogodišnjeg uspješnog kontrolisanja i manipulisanja javnošću suoči sa neuspjehom.

Nacistički režim je taj koji je pod uticajem uglavnom Hitlera i Gebelsa donio najveće inovacije u korišćenju propagande kao samostalnog oružja za mobilizaciju njemačkih masa pomoću parola kao što su osvajanje životnog prostora i odbrana njemačkog naroda (smatranog arijevskim, tj. čistim i superiornim dijelom bijele rase), a što je sve bila uvertira za uspostavljanje hiljadugodišnjeg arijevskog carstva. Za razliku od propagande komunističkog tipa, koja mobilizaciju obično utemeljuje na konkretnim ciljevima, nacistička propaganda nije definisala precizne ciljeve nego je više težila da izazove emocionalni šok, uveliko igrajući na kartu iracionalnosti mase. Ona je nastojala da u masi probudi uspavanu mržnju i težnju za moći. Karakteristična crta te propagande jeste to da se manje išlo za idejom, a više za tim da se u masi izazove psihološki šok, i to korišćenjem tehnika i postupaka koji kombinovano djeluju. Fašističku Italiju su karakterisale slične tendencije, sa teatralnim manifestacijama, paradama, skupovima, povezivanjem sa nekadašnjim Rimskim carstvom i njegovom tradicijom, izgrađivanja kulta ličnosti dučea, korporativne države, borbenih snopova, i dr.


(KRAJ)

---