-PIŠE: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ


U Studio „Bela Balaž”, takođe su snimani animirani i dokumentarni filmovi, dječiji filmovi, filmovani romani i standardni igrani filmovi, koji su zatim izlazili na tržište preko državnog preduzeća za distribuciju - Hungarofilm. Zanimljivo je da je Mađarska, jedina od svih zemalja bivšeg istočnog bloka ima kompletnu istmankolor filmsku laboratoriju. U budimpeštanskoj filmskoj labaratoriji 2000. godine kompeltno je razvijen - takođe je urađeno i čitanje svijetla (čitač svijetla bio je direktor fotografije Aleksandar Mihajlov) kao i pasovanje negativa filma „Izabranik”, poslednji crnogorski kratkometražni film na 35 milimetarskoj filmskoj traci, scenariste i reditelja R.T.Stanišića. Tokom osamdesetih godina Mađarska je započela veoma agresivnu kampanju koprodukcija sa Zapadom. Međutim, 1990. godine Mađarska je doživjela veliku ekonomsku krizu, iako je uvela principe tržišne privrede u svoju ekonomiju već tokom sedamdesetih godina prošlog vijeka, stvarajući takozvani „gulaš-komunizam”, koji je neslavno propao 1989. godine. U to vrijeme direktor Mafilma, Žolt Kezdi-Kovač, izračunao je da je u 1990. godišnji budžet za proizvodnju filmova, koji je bio zamrznut tokom dvije godine, izgubio 30 odsto od svoje stvarne vrijednosti. U filmskoj industriji zavladala je panika jer su istovremeno širom otvorena vrata američkim mejdžorima, te je mađarska publika - koja nikad nije bila posebno naklonjena sjajnoj istančanosti svoje kinematografije - pohrlila u bioskope da gleda američke „razbijače” blagajni. Početkom 1990. godine, cijela filmska proizvodnja praktično je zaustavljena i počeli su se pronositi glasovi da će studiji Mafilma biti prodati Francuzma. U ljeto 1991. godine, međutim, usred prelaska na tržišni kapitalizam, vlada je stvorila ustrojstvo koje bi trebalo da omogući dalji priliv državnih sredstava u filmsku industriju - Mađarsku filmsku fondaciju. Ova institucija ima zadatak da finansira pojedinačne projekte, odabrane na osnovu njihove vrijednosti, pri čemu je 60 odsto sredstava rezervisano za projekte koje podnosi Mafilm, a 40 odsto za projekte koje podnose pojedinci i druge produkcione kuće. Tako je, na primjer, 1991.godine proizvedeno samo četrnaest dugometražnih mađarskih filmova.

Mađarska je uspjela da razvije izuzetno istančanu filmsku kulturu. Osim toga, oduvijek su u Mađarskoj filmski umjetnici (pa i drugi umjetnici) bili izloženi manjim pritiscima, no što je to bio slučaj u ostalim zemljama istočne Evrope. Značajan pokazatelj otpornosti mađarske kinematografije je činjenica da je jedan od najboljih filmova te decenije snimljen u najtežoj godini njihove poslijeratne istorije (1989-1990) - bio je to prvi igrani film rediteljke Ildiko Enjedi „Moj XX vijek” (1989), zapanjujući prikaz tehnoloških dostignuća i ideoloških promašaja tog vijeka. Mađarska kinematografija još je veoma naklonjena art-filmu, a njegov glavni zagovornik devedesetih je bio Bela Tar (r. 1955), čiji su spori, vizuelno stilizovani crno-bijeli dugi kadrovi obdarili utvarnom, velsovskom ljepotom sumorne psihološke drame kao što su „Karhozat” (1988), „Werckmeister harmoniak” (2000) a ponajviše njegovo remek-djelo Satantango (1994), sedmosatni ep o turobnosti i apokaliptičnom očaju, koga mnogi kritičari smatraju poslednjim velikim filmom XX vijeka. Tar je u početku snimao u stilu čistog društvenog realizma, poput Kena Louča i u maniru Džona Kasavetesa. Primjer za to su „Csaladi tuzfeszek”(1979), „Szabadgyalog” (1981) i „Panelkapcsolat” (1982). Međutim, oslonivši se na bogatu umjetničku tradiciju mađarskog filma, sredinom devedesetih je pronašao jedinstven i izražajan filmski glas, u bliskoj saradnji s Gaborom Medviđom i koscenaristom Laslom Kraznahorkaijem, autorom romana, prema kojima su snimljeni „Satantango” i „Werckmeister”. Snimivši djela A Londoni ferfi, 2007. godine i Torinski konj /A torinoi lo, 2011. godine, Tar je izjavio da se više neće baviti režijom. Imre Đenđeši je u jednoj prilici veoma tačno odredio svoju naciju: „Mi smo mala zemlja... i imamo veoma, veoma težak jezik i izuzetno zatvorenu kulturu. Film je za nas bio neka vrsta međunarodnog jezika koji nam je omogućio da otvorimo vrata i da započnemo dijalog s drugim kulturama, ponekad i s drugim kontinentima.”


KRAJ

---