-PRIREDILA: ŽIVANA JANjUŠEVIĆ

U skladu sa članom 156 Finansijskog zakona za 1927/28. godinu, obrazovana je Stručna komisija za razgraničenje državnog od crkveno-manastirskih imanja u Crnoj Gori i regulisanje odnosa između zavatinara-zakupaca i crkvenih vlasti. Pravosnažna i izvršna rješenja Komisije imala su snagu izvršnih sudskih presuda. Cjelokupna dokumentacija o radu ove komisije koja se odnosi na sporove crkava i manastira u Crnoj Gori čuva se u Arhivu Jugoslavije u Beogradu, fond 69 – Ministarstvo vera Kraljevine Jugoslavije.

SPOR MANASTIRA CETINjSKOG PROTIV VAROŠI CETINjA OKO NAPLATE LAKTARINE

Ivan Crnojević sačinio je 6993. (1482) godine mjeseca genuarija (januara) 4. dan u Rijeci, rukopisnu knjigu, nazvanu i „Cetinjski ljetopis“ za koji dr Niko S. Martinović u fototipskom izdanju iz 1962. godine navodi da „je karakterističan dokumenat, za istoričara, po tome što, pored notiranja nekoliko događaja, od početka do kraja odražava duh nemanjićke države i nastoji da tu tradiciju sačuva. To potvrđuje činjenicu da je Crnojevića država bila posljednji ostatak stare srpske države, koja je sačuvala i njen simbol (dvoglavi orao), koji se i do danas sačuvao na oltaru Cetinjskog manastira“.

Jedan dio prepisa Hrisovulje nalazi se u spisma predmeta Stručne komisije za razgraničenje državnog od crkveno-manastirskih imanja u Crnoj Gori, broj 297-1928/285 od 5. juna 1928. godine. On je uz ostale dokaze poslužio za donošenje rješenja kojim je Opština cetinjska obavezana da plaća Manastiru cetinjskom 95 napoleona u zlatu godišnje kao naknadu za korišćenje zemljišta koje koristi varoš Cetinje...

RAD KOMISIJE DO 1941. GODINE

Ova Komisija tokom svog rada 1928–1930. godine pravosnažno je riješila 89 predmeta po sporu više crkava i manastira u Crnoj Gori: Manastir Cetinjski, Manastir Vranjina, Riječko namjesništvo, Čevska crkva, Manastir Ostrog, Manastir Župski, Manastir Ždrebaonik, Saborna crkva u Nikšiću, Manastir Podmalinsko, Manastir Piva, Manastir Dobrilovina, Manastir Morača, Manastir Duga u Bratonožićima, Manastir Svete Srpske patrijaršije u Peći, Crkva u Brezojevici kod Plava, Manastir Visoki Dečani, Manastir Sv. Trojica, Manastir Dovolja, Manastir Sv. Trojice u Majstorovini kod Bijelog Polja, Crkva Sv. Nikole u Bijelom Polju, Manastir Đurđevi stupovi. Neka od rješenja potvrđena su od građanskih sudova u drugostepenom postupku. Ova arhivska građa pala je u potpuni zaborav i nije istražena i ako ona nudi dokaze za rješavanje velikog broja imovinskih sporova Crkve protiv Države ali i pravnih i fizičkih lica u Crnoj Gori.

Darovne povelje ktitora u velikom broju su tokom vjekova ratovanja uništene.

Znatan broj posjeda građani na prostoru današnje Crne Gore stekli su u periodu Kraljevine SHS i Kraljevine Jugoslavije po osnovu sprovođenja agrarne reforme na uštrb crkvene imovine. Brojni zakoni i podzakonski akti koji uređuju naznačenu oblast išli su im na ruku, posebno kada je u pitanju svojatanje crkvene i manastirske imovine koja je usled brojnih ratova ostala bez sveštenika i monaha. Seljaci bezemljaši koji su pod arendu obrađivali crkvena imanja i kojima je čipčijski odnos još od turskog doba bio silom nametnut, koristili su svaku priliku da crkvena imanja proglase za seoska, plemenska, bratstvenička ili privatna.

Zaključno sa 1932. godinom donijet je veći broj naredaba, pravilnika i zakona kojima je likvidirana agrarna reforma na velikim posjedima.

DOLAZAK DRUGOG SVJETSKOG RATA

Do ratnih dana 1941. godine, za sve hramove za koje su tražena sredstva za obnovu, bili su finansijski pomognuti iz budžeta Kraljevine Jugoslavije. Ista je situacija sa podizanjem i obnovom spomenika i uređenjem vojničkih grobalja.

Napad sila Osovine na Kraljevinu Jugoslaviju, 6. aprila 1941. doveo je do brzog sloma njene vojske, međunacionalnog sukoba i građanskog rata u kojem je stradalo oko 1.700.000 stanovnika. U Crnoj Gori komunisti su pod parolom „borbe za oslobođenje“ izazvali građanski rat u kojem je stradalo između 45.000 i 50.000 njenih građana.

Okupatori su tokom rata sa svih pravoslavnih hramova poskidali metalne krovove i crkvena zvona, a materijalna dobra opljačkali tako da je stanje u Mitropoliji bilo više nego očajno.


Nastaviće se

---