Politika je aktivnost ljudi u cilju stvaranja, sprovođenja i mijenjanja pravila vladanja, vođenja javnih poslova i upravljanja resursima, prema kojima funkcionišu ljudi u pojedinim oblastima. Naglasak na pravilima potencira njen institucionalni karakter (regulacija, koordinacija, posredovanje, stimulacija, ograničavanje i organizacija). Politika kao izjava volja i program djelovanja kanališe razmišljanja aktera u procesu odlučivanja i generiše stavove, principe i kriterijume ponašanja, kojima se usmjerava odlučivanje prema realizaciji postavljenih ciljeva. Odlučivanje je primarni aparat i faktor uticaja na društvene promjene. Ono djeluje u skladu sa zadacima i potrebama konkretne situacije. Politika uvijek ima cilj da u društvu ili njegovom podsistemu uspostavi određeni poredak, koji funkcioniše na bazi društvenog konsenzusa, bez obzira ima li on pluralistički (institucija, interesa, partije, demokratije) ili monistički karakter (centralizacija, totalna kontrola, interesne privilegije).

Politika je povezana s ideologijom kao sistemom ideja (filozofskih, društvenih, političkih, moralnih, religioznih, partijskih), koje zastupaju pojedinci i grupe. Ta sinergija omogućuje uspostavljanje kolektivnih shvatanja preko sistemske demokratije ili totalitarizma. U tome je bitan uticaj institucionalnih mehanizama (formalnih, neformalnih i/ili alternativnih), koji regulišu odnose između fizičkih i pravnih lica i omogućuju kontrolu kontrolora (vlasti).

Politika preko partijskog inženjeringa može stvarati lančanu simbiozu laži, nepravde, manipulacije, korupcije, kriminala, otimačine, zloupotrebe, licemjerja, cinizma, mitologije, kulta, neodgovornosti, sebičnosti, socijalne patologije, osionosti... i još puno drugih negativnih manifestacija. Ta simbioza se može ponašati kameleonski u korišćenju ideologije, partijskih oznaka, volje glasača i identitetske simbolike. Ona može stvarati velike suprotnosti između hedonističko-privilegovanog individualizma i obespravljene masovnosti, fiktivnog pluralizma i realnog kvazimonizma, nepregledne antirazvojne stranputice (urušavanja nacionalnih resursa) i blagostanja naroda, kulturnog i institucionalnog okruženja, racionalnog ponašanja i kriznog društvenog ambijenta. Na taj način, „stvaralačko rušenje” (Šumpeter) se može zamijeniti „rušilačkim stvaranjem“ kao pogubnom individualističkom alternativom.

Politika je puna prazne retorike, lažnih obećanja, vještine manipulacije, vulgarizovanih ideja i činjenica, demagogije, netransparentnosti i sl. Ona funkcioniše u zamagljenim i imaginarnim granicama, između vidljivog i nevidljivog, realnog i nerealnog, racionalnog i iracionalnog, formalnog i suštinskog, interesnog i altruističkog. Vječni, neopipljivi i nevidljivi (ali lako objašnjivi) zakoni interesa determinišu moć, zavisnost, ucjenu, dominaciju, diktat, dvojne aršine, selektivnost, pokorno jednoumlje, ljudsko mišljenje i ponašanje. Sve to protivuriječi slobodoumlju, znanju, radu i poštenju, polarizuje zloupotrijebljenu državu i osiromašeno društvo, plutokratiju i demokratiju, elitistički hedonizam i masovno preživljavanje.

Uticaj politike se ne smije rentijerski odražavati na razvojne ekonomske politike i procese. Ona ne smije biti ni sudbina i privilegija, nego oblast postizanja prvenstveno kolektivnih ciljeva, iz kojih treba da proizilaze individualni ciljevi. Za smanjenje i kontrolu dominacije politike potrebna je dominacija institucija nad politikom i ekonomijom. Institucije se moraju tretirati kao društveno dobro, jer omogućuju kontrolu nad svim društvenim procesima i resursima, kao i eliminaciju mogućih rušilačkih dejstava.

Politika može uzrokovati krizu, preko degradacije društva, kulture, morala, znanja, rada i institucija, preko oportunističkog ponašanja, asimetričnih informacija, alternativnih institucija (iz sjenke), privilegija, netransparentnog javnog sektora, raznih monizama, selektivnog odsustva regulacije i upravljanja rizikom, deficita institucionalne kontrole, suficita pohlepe, bezosjećajnosti elitističkih interesa i primjene nasilja nad slobodom.

Novo vrijeme traži nove načine razmišljanja i ponašanja. Oni se svode na adaptaciju prema civilizacijskim dostignućima. Promjene su brze i neuhvatljive. U uslovima krize i dominacije politike odgovori na brojne probleme i velike izazove moraju se tražiti u promjeni sistema vrijednosti. Imitatorska, konzumeristička i politička konvergencija ne smije ignorisati naučnu, ekonomsku, demokratsku i institucionalnu sinergiju. O krizi ne smiju odlučivati njeni uzročnici!

Piše:

VESELIN DRAŠKOVIĆ

(Nastaviće se)

---