-Piše: Borivoje Ćetković

U ovoj godini obilježava se stogodišnjica kraja Prvog svjetskog rata i oslobođenja Srbije od strane srpsko- francuske vojske. Istoričari su zapisali da je njen oslobodilački pohod, nakon herojskog proboja Solunskog fronta 15. septembra 1918. godine, okončan oslobođenjem Srbije i kapitulacijom bugarske i austro- ugarske vojske. Beograd je oslobođen 1. novembra 1918. Pobjeda udruženih vojnih snaga Francuske i Srbije, nepodijeljeno je mišljenje istoričara, bila je veoma značajna i za slom Centralnih sila na zapadnom frontu.
Broj žrtava u Prvom svjetskom ratu (vojnih i civilnih) bio je preko 37 miliona- preko 15 miliona mrtvih i 22 miliona ranjenih. Srbija je po broju poginulih, a srazmjerno broju stanovnika, zauzela prvo mjesto po broju stradalih u Velikom ratu. Prema podacima saopštenim na Konferenciji mira u Parizu 1919. godine. Srbija je izgubila 1.247. 435 ljudi, odnosno 28 odsto od ukupnog stanovništva.
Govoreći na svečanosti povodom oslobođenja Beograda predsjednik Aleksandar Vučić je, uz generale Mišića i Stepanovića koji su komandovali vojskom, pomenuo i kralja Aleksandra, ne navodeći da je on bio i vrhovni komandant Srpske vojske. Njegovo držanje u slavnim bitkama na Ceru i Kolubari, njegovo odbijanje da napusti albansku obalu sve dok i posljednji njegov vojnik ne bude evakuisan, zaista zaslužuje epitet viteškog kralja. No, i kralja Aleksandra, kao i druge vladare, optužuju za učinjene greške- mnogi ga u Srbiji smatraju krivcem za stvaranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS) 1918. godine. Srpski vođa nije pomenuo ni Nišku deklaraciju. U prvoj ratnoj godini, srpska vlada, prva u Velikom ratu, objavljuje svoje ratne ciljeve: ujedinjenje svih južnih Slovena (Srba, Hrvata i Slovenaca) u jednu novu državu, koja bi nastala na ruševinama Austrougarske monarhije. Nekadašnjem radikalu Vučiću pominjanje Niške deklaracije i Jugoslavije ne odgovara.
Imala je Srbija u Velikom ratu viteškog kralja, slavne vojskovođe, velike vojne stratege. Imala je, prije svih, jednog Radomira Putnika koji je ubjeđivao vojnike i oficire da se moraju pred nadmoćnijim neprijateljem povlačiti- planinski dakako. Za potpisivanje kapitulacije nije htio ni da čuje. Govorio je da je njeno potpisivanje izdaja – saveznici će ih smatrati izdajnicima, a država će biti izgubljena.
Kapa dolje i regentu Aleksandru Karađorđeviću i vojskovođama- velikim ratnicima i političarima, ali Srbiju su oslobodili gunj i opanak. Istina, uz gunj i opanak, rame uz rame s njima, borili su se i drugi: veliki naučnici, pisci, intelektualci, radnici. Ostaće upamćen kao najslavniji i najmlađi „bataljon smrti”, poznat pod imenom „1.300 kaplara”, sastavljen od golobradih mladića i studenata iz Srbije i Asustrougarske. Kao pojačanje Prvoj armiji u Kolubarskoj bici, svojim mladalačkim žarom i neviđenim patriotizmom, unijeli su među iznemogle i pokolebane borce duh borbenosti i podvižništva.
Bilo je to vrijeme kada su tadašnjom malom Srbijom koračali veliki ljudi, za razliku od ove današnje kada na njenoj političkoj sceni (i u vlasti i u opoziciji) mile mali ljudi. Doduše, nije to samo srpska specifičnost- i svjetskom političkom scenom uglavnom dominiraju mali državnici.
Za kritičko razmišljanje nije preporučljivo zaključivanje po analogiji, ali se nameće zaključak da EU ima odnos prema današnjoj Srbiji i zemljama Zapadnog Balkana kao što je nekada Austrougarska imala prema srpskoj kraljevini početkom 20. vijeka. Pritisci Zapada na Srbiju da prizna Kosmet kao nezavisnu državu ne prestaju, a ako to Beograd uradi iz SAD obećavaju pomirenje.
Povodom austrougarske aneksije Bosne i Hercegovine Stojan Novaković, osvrćući se na stanje u Srbiji, stvoreno ovim zločinačkim činom, dao je izjavu koja po svojoj dalekovidosti zaslužuje divljenje- uči nas da prošlost uveliko živi u sadašnjosti.
„Prvi utisak toga događaja na balkanske narode”, izjavio je veliki srpski istoričar, filolog, državnik, diplomata, „jeste u tome što je on ubio u njih svaku vjeru u pravičnost evropskih velikih sila i u snagu međunarodnih ugovora i odredaba. Kad god smo se mi na Balkanu makli da štogod uradimo za prirodna prava svoje narodnosti, za svoj opstanak, protiv očite ili krvave nepravde, dizala se na nas vika sa opomenama: da kvarimo red, da treba da sačekamo intervenciju Evrope, da valja da smo pokorni međunarodnom ugovornom pravu, da će se po strpljenju, po umjerenosti, pokornosti, volji Evrope cijeniti naša zrelost i po tome određivati nagrada ili prezrenje.Mi zreliji i obrazovaniji osijedjeli smo učeći narod na tu evropsku mudrost. Najedanput je, najnovijim austrijskim postupkom, samovlasnim u svakom pogledu, sve to zbrisano.U nas više ne može biti vjere u evropski moral. Mi ne znamo kako da utišamo uzbunjen svijet”.
EU u odnosu prema Srbiji nije izmislila ništa novo, staru evropsku matricu odnosa prema srpskoj kraljevini samo je reciklirala-i dalje se traži pokornost njihovim nalozima.
Ne bi bilo naodmet da se srpski gospodar, dok razrješava kosovski čvor, koji do sada niko nije uspio da razmrsi, prisjeti ovih davno izgovorenih riječi umnog Stojana Novakovića.