Pri­re­dio: Alek­san­dar Ću­ko­vić


U za­du­žbi­ni kra­lja Ste­fa­na Pr­vo­ven­ča­nog, si­na Ne­ma­nji­nog, u cr­kvi Hri­sta Spa­sa i Bo­ga na­še­ga, u Ži­či, u hra­mu gdje se bla­go­slo­vio bla­go­slo­vom Sve­to­ga Sa­ve cr­kve­ni i dr­žav­ni ži­vot srp­sko­ga na­ro­da, gdje se srp­ski na­rod uje­di­nio s Cr­kvom, uvjen­ča­va­mo, da­kle, ime jed­nog od naj­u­gled­ni­jih sa­vre­me­nih srp­skih pje­sni­ka, ka­že Se­li­mir Ra­du­lo­vić u osvr­tu na Jo­vo­vi­će­vo pje­sni­štvo.
Ka­da, u jed­noj od naj­ljep­ših lir­skih pje­sa­ma u sa­vre­me­nom srp­skom pje­sni­štvu („Je­se­nja”), Ran­ko Jo­vo­vić, pri­je vi­še od tri de­se­tlje­ća, pje­va­ju­ći o do­brom čo­vje­ku na mo­stu, što gle­da u ri­je­ku, dok ri­je­ka te­če, a vri­je­me pro­la­zi, sa­vje­tu­je do­brog čo­vje­ka da ide svo­joj dra­goj, jer je do­ba je­se­nje i na­mje­re po­sta­ju mrač­ni­je, i sve se skla­nja u svo­ja sklo­ni­šta, i sve bje­ži s pu­ta, jer pu­te­vi umi­ru je­dan po je­dan, a sa­mo on sto­ji na mo­stu, dok mu dra­ga bro­ji si­ve ta­la­se, i je­ca, a cr­ne mač­ke ska­ku­ću po tru­lim bal­va­ni­ma, jer je do­ba je­se­nje i lju­bav je sve kra­ća, on­da je ja­sno da smo se su­o­či­li s jed­nom od du­bi­na nje­go­vog pje­snič­kog do­ži­vlja­ja, od­no­sno, s bo­ga­tim du­šev­nim ži­vo­tom ko­ji da­je plo­do­ve pri­mje­re­ne vje­ro­do­stoj­nom pje­sni­štvu du­še.
Ka­da, pak, ovaj ne­pod­no­šlji­vi vje­snik bo­la i oča­ja, iz­ra­nja­va­na du­ša ljud­ska, u „Pro­kle­toj Tro­ji” pje­va da je nje­gov ži­vot, za­pra­vo, po­raz, od­no­sno, da je bol od po­ra­za pre­ži­vio u nje­mu i da se či­ta­vog ži­vo­ta, za­pra­vo, on, Ran­ko Mi­lo­šev, od smr­ti li­je­či („Za­vi­čaj­na pje­sma”), on­da je iz­vi­je­sno da pred so­bom ima­mo pje­sni­ka ko­ji je hi­tao ka ži­vo­tu, ali i ka du­bi­na­ma se­be sa­mo­ga, pje­sni­ka ko­ji ži­vot ra­zu­mi­je­va iz ži­vo­ta sa­mo­ga, a du­bi­nu se­be oslu­šku­ju­ći tre­pe­re­ća sta­nja skro­vi­tih pre­vo­ja svo­je du­še.
Me­lo­di­ja nje­go­ve pje­sme je, za­pra­vo, me­lo­di­ja nje­go­vog ži­vo­ta – di­so­nant­na, is­ki­da­na, arit­mič­na; za­to i svi­jet sa­vre­me­nog čo­vje­ka po­sto­ji u mje­ri u ko­joj po­sto­ji slo­bod­no ljud­sko po­sto­ja­nje. S iz­ra­zi­tim pje­snič­kim ner­vom i ko­ren­skom lir­skom dik­ci­jom Ran­ko Jo­vo­vić nas, naj­ne­po­sred­ni­je, uvo­di u osnov­ne vri­jed­no­sti slo­bod­nog ži­vo­ta. Kao da mu je sam ži­vot do­tu­rao pe­ro, nu­de­ći – evo, bi­lje­ži, pje­vaj – i kao da je sam Jo­vo­vić sve da­vao, i da­je, za fi­nu je­zu ko­ja pro­stru­ji kroz sve mi­ši­će krh­kog i nje­žnog bi­ća ko­je se zo­ve pje­snik.
Ka­da u pe­toj cje­li­ni du­ge pje­sme „Elem me­le”, ko­ja je svo­je­vr­sni ar­hi­pe­lag od­lo­ma­ka, uje­di­njen i ucje­li­njen ne go­vor­nim ni­zom, već uz­vi­ci­ma, su­za­ma, bo­ja­ma, ovaj pje­snik pje­va Sre­toh tri To bi­ja­hu Tri/Pra­vič­ne oso­be I uža­snuh se/(Elem me­le)... ili, pak, ka­da u pje­smi „Auto­por­tret” pre­do­ča­va da mu se či­ni da je iz­di­je­ljen ne­kim sram­nim me­ha­ni­zmi­ma, na hi­lja­de, me­đu so­bom tu­đih oso­ba, da mo­že bi­ti i su­di­ja i zlo­či­nac ili, pak, da je svi­jet ovaj na­kot kuč­ke, ka­ko to pje­va u pje­smi „Vri­sak”, on­da nas on, jed­nim ne­pre­ko­ra­či­vim pje­snič­kim en­tu­zi­ja­zmom, je­din­stve­nim lir­skim ekvi­va­len­tom za opo­ru emo­ci­ju vre­me­na, uvo­di u pro­stor be­smrt­nog bez­u­mlja i psi­ho­lo­gi­je za­blu­da, u pro­stor be­ži­vot­nih mo­ra­li­stič­kih tri­ko­va, mo­ral­ne kra­ve i ma­ske sre­će sa­vje­sti, o ko­ji­ma je pi­sao nje­gov omi­lje­ni autor Fri­drih Ni­če. Kao i nje­gov uči­telj, on sa­op­šta­va – si­ro­ti mo­ra­li­sto, ti utvr­đu­ješ šta je do­bro, a šta ne, ne shva­ta­ju­ći da je sva­ko od nas, čo­vjek sva­ki, za­pra­vo dje­lić fa­tu­ma u sva­kom po­gle­du! I u još ne­kim nje­go­vim pje­sma­ma na­ći će­mo te­mu vas­pi­ta­nja i vas­pi­ta­ča, op­se­siv­nu te­mu sa­vre­me­nih po­pra­vlja­ča čo­vje­čan­stva, ko­ji se ne pi­ta­ju da li je kro­će­nje ži­vo­ti­nja, do­i­sta, nji­ho­vo po­pra­vlja­nje, od­no­sno, da li se nji­me pra­vi bo­lja ili bo­le­sna ži­vo­ti­nja. Ti oho­li bes­po­sli­ča­ri i frag­men­tar­ni hu­ma­ni­sti i ne po­mi­šlja­ju da za­pi­ta­ju da li su isti da­ro­vi di­vljeg i kul­ti­vi­sa­nog pla­ča. Pje­snik nam, za­pra­vo, po­ru­ču­je kao i nje­gov ve­li­ki uči­telj – na­da­re­ne pri­ro­de ne na­la­ze vas­pi­ta­nje ko­je im od­go­va­ra, pra­vo je re­ći ni od­go­va­ra­ju­ćeg vas­pi­ta­ča.
Ka­da Ran­ko Jo­vo­vić, u „Pje­smu­ri­ni”, pje­va da je is­ku­san lu­dak, jer je, ka­ko on ve­li, gnu­sno ne bi­ti lu­dak, bu­du­ći je is­pio sve gor­ke i rđa­ve ka­pi ži­vo­ta, mi­je­nja­ju­ći pro­stor i okol­no­sti, idu­ći od tam­ni­ce do tam­ni­ce, kao da ho­će da ka­že, pred usi­vje­lom i isu­še­nom lju­skom ži­vo­ta, da je pje­snik, u svim svo­jim taj­nim i jav­nim ja­di­ma, okru­žen si­la­ma, pri­nu­đen da se su­o­či i s mu­drom lu­do­šću i s lu­dom mu­dro­šću, od­no­sno, da je gnu­sno ne bi­ti is­ku­san lu­dak s tom svi­je­šću...
...Ta­ko je istin­ski pje­vač, ko­ji je či­ta­vog ži­vo­ta na­sto­jao da du­šu svo­ju odr­ži či­stom i za se­be, kva­se­ći sti­ho­ve vla­sti­tim su­za­ma, ni­ka­da ni­je tra­žio ni­šta dru­go do pro­stor da skrom­no ži­vi za svo­ju umjet­nost, za Po­e­zi­ju, ko­ji je hu­lio i po­sve­ći­vao, gra­dio i ra­za­rao, rvu­ći se sa sa­mim so­bom, sve vri­je­me ži­vo­ta svo­ga, ze­malj­sko­ga, do­šao pod skut Slav­nog Tvor­ca, u vr­hu­ne­ću tač­ku vla­sti­te pje­snič­ke i du­hov­ne eg­zi­sten­ci­je, vra­ća­ju­ći se du­ši svo­joj ko­ja se bje­še ote­la od svi­je­ta, od ži­vo­ta sa­mo­ga: ,,Sve mi je na te­be Go­spo­de/ I kad me od­ne­su mut­ne vo­de Ti ćeš me od­ni­je­ti Go­spo­de”. („Sve mi je na te­be Go­spo­de”)
Umje­sto stri­je­la, mu­nje­vi­tih, i gor­dih po­sr­ta­nja ko­ji­ma je, otvo­re­nog gar­da, ba­cao svi­je­tu i ži­vo­tu ru­ka­vi­cu u li­ce, ukr­šta­ju­ći ra­dost po­sto­ja­nja s ra­do­šću ra­za­ra­nja, uvi­jek s unu­tar­njom na­pe­to­šću i arit­mič­nom me­lo­di­jom sr­ca, ko­je su spolj­ni svi­jet do­ži­vlja­va­le kao ne­pri­ja­te­lja, kao i sve one ko­ji su pod­ri­va­li ko­ri­jen stra­sti, pod­ri­va­ju­ći, za­pra­vo, ko­ri­jen ži­vo­ta, s če­žnjom za po­sto­ja­njem is­pu­nje­nim opa­sno­sti­ma, do­šli su su­ze, plač i mo­li­tva! I su­sret s Onim ko­ji je smi­rio ne­smi­ri­vo sr­ce, uro­nje­no u ži­vo­pi­sne kra­jo­li­ke jed­nog ne­iz­mer­nog svi­je­ta. Umje­sto pro­pla­na­ka do­ma ze­malj­skog, gdje ga gor­kim do­če­ki­va­hu smi­je­hom, uka­za­la su se pre­po­ra­đa­ju­ća svi­je­tla Do­ma Ne­be­skog. Jer, ma­li se ma­lim si­ti! Ve­li­ki mno­go ište!
(Na­sta­vi­će se)