Pri­re­dio: Alek­san­dar Ću­ko­vić


Već po­la vi­je­ka is­tra­ja­va pje­snič­ki glas Ran­ka Jo­vo­vi­ća na iz­u­zet­no vri­je­dan i oso­ben na­čin. Pje­snič­ki pr­vi­je­nac Gvo­zde­ne šu­me ob­ja­vljen je još 1968. go­di­ne, a na­kon to­ga još vi­še od pet­na­est pje­snič­kih knji­ga. Ipak, sve je to bi­lo pod iz­vje­snim ve­lom pje­sni­ko­ve ne­na­me­tlji­vo­sti, po­mir­lji­vo­sti sa ti­ši­nom i osa­mom kao iz­vor­nim pje­snič­kim pro­sto­rom, ali i pri­hva­ta­njem od­re­đe­ne skraj­nu­to­sti. I do­bro­volj­ne i iz­nu­đe­ne, ka­že Alek­san­dar B. La­ko­vić.
Da­nas, gle­da­ju­ći una­zad, mo­že­mo re­ći da su nje­gov pje­snič­ki luk uvi­jek kra­si­le emo­tiv­nost, do­sled­nost, auten­tič­nost, ne­po­sred­nost, iz­vje­sna do­ku­men­tar­nost, me­di­ta­tiv­nost i na­da­sve iskre­nost. Iako u nje­go­vim sti­ho­vi­ma uoča­va­mo, do ni­voa po­želj­no­sti i po­tre­be iz­vje­sne uti­ca­je, stil­ske raz­li­či­to­sti i te­mat­ska od­stu­pa­nja, uslo­vlje­na pro­mje­na­ma u okol­nom dru­štve­nom mi­ljeu, pje­snik Jo­vo­vić sve vri­je­me pi­še sa­mo jed­nu Knji­gu (Ma­lar­me) ili Pe­sma­ri­cu, ne iz­ne­vje­ra­va­ju­ći svo­ju vi­so­ku po­zi­ci­o­ni­ra­nost na vred­no­snoj ma­pi srp­ske po­e­zi­je.
Za upo­zna­va­nje Jo­vo­vi­će­vog pje­va­nja nu­žno je pret­po­sta­vi­ti ne­ko­li­ko po­la­znih upo­ri­šta. Pri­je sve­ga, iako je u sre­di­štu nje­go­vog pje­va­nja ne­sna­đen i ugro­žen po­je­di­nac (i ko­lek­tiv) u te­škim vre­me­ni­ma („bdim nad pra­znim svi je­tom”; „mi ni­ka­da ni­smo na pra­vo­me pu­tu”), ipak, ri­ječ je i o tra­di­ci­o­nal­noj spo­zna­ji pro­šlo­sti i o pre­u­zi­ma­nju ko­lek­tiv­nog pam­će­nja kao uzo­ra, gra­nič­ni­ka i ko­rek­to­ra, ko­ji sku­pa či­ne neo­bi­čan, ali po­u­zdan bu­kvar u vred­no­va­nju mo­ral­nog ko­dek­sa, vje­ko­vi­ma pro­vje­ra­va­nog i ži­vo­ti­ma (od)bra­nje­nog. I ko­ji bi tre­bao i mo­rao bi­ti pri­mje­njiv i odr­živ i u pje­sni­ko­vim i na­šim ži­vot­nim pro­sto­ri­ma, ali, na­ža­lost, tre­nut­no je po­ti­snut i za­bo­ra­vljen, sa na­mje­rom sve ve­ćeg uda­lja­va­nja. Sva­ka­ko da je pje­snik sve te uz­o­re mo­gao pro­na­ći u na­rod­noj usme­noj po­et­skoj i isto­rij­skoj ba­šti­ni i to, pri­je sve­ga, u či­ta­nju Nje­go­še­vih opje­smo­tvo­re­nih mu­dro­sti, ali i u pret­po­sta­vlji­vom slu­ša­nju, uz gu­sle po­red og­nji­šta, ju­nač­kih pje­sa­ma i le­gen­di, kao svo­je­vr­sne pa­ra­dig­me i kon­trol­ni­ke po­na­ša­nja bu­du­ćih ge­ne­ra­ci­ja. Za­tim, oči­to da je pje­snik na­ro­či­to pro­u­ča­vao Bo­dle­ro­vu ro­man­ti­čar­sku „po­e­ti­ku zla”, cr­nu bo­ju Edgara Ela­na Poa, pa nje­mač­ke ro­man­ti­ča­re, dvoj­be i du­bi­ne mi­sli Do­sto­jev­skog, i Man­delj­šta­ma, ot­por i bunt Je­se­nji­na i Ma­ja­kov­skog, pa Cr­njan­skog i pret­po­sta­vljam Milj­ko­vi­ća, i sve to pod nad­zo­rom i svo­dom Ni­če­o­vih pro­mi­šlja­nja. Po­me­nu­ti pi­sci i fi­lo­zo­fi su i ak­te­ri u po­je­di­nim Jo­vo­vi­će­vim pjesmama. Kao i Do­ma­no­vić, či­ju je iro­ni­ju na­sli­je­dio i pri­la­go­dio svom je­zi­ku i sti­lu...
...No, na pje­sni­ka je, ka­ko sam pri­zna­je, uti­cao sam ži­vot, ko­li­ko i li­te­ra­tu­ra, bi­lo knji­žev­nost, bi­lo fi­lo­zo­fi­ja. Pje­snik je upo­zna­vao ži­vot, u osa­mi i bo­lu, u gr­ču i stra­hu, u ne­za­do­volj­stvu i po­ti­ski­va­nom ogor­če­nju, u do­bro­volj­nom iz­gnan­stvu, ži­vo oslu­šku­ju­ći i ne­bo i ze­mlju („Ti si me ro­di­la / Ova­kav sam / Tvo­je sam sr­ce, um i ti­je­lo / Ti si me ro­di­la / Sva­či­ja, i ni­či­ja cr­na ze­mljo”), či­ta­ju­ći zvi­je­zde i sno­hva­ti­ce, ali i upo­zna­va­ju­ći i strah, taj­ne i lju­de oko se­be...
... No, iako u Jo­vo­vi­će­vim sti­ho­vi­ma či­ta­mo ka­mi­jev­ski bunt, opo­me­nu, že­lju za bor­bom, pra­vo na ne­ga­ci­ju, ka­ri­ka­tu­ral­nost iz­vo­ra zla, su­zu (je­dan od sim­bo­la nje­go­vog pje­sni­štva), ozlo­je­đe­nost i očaj, ipak na­me­će se uti­sak da je pje­snik odav­no svje­stan ka­ko smo svi sku­pa osta­li bez du­ha i du­še, do­du­še pri­vre­me­no, na­da se pje­snik. Iz te po­zi­ci­je če­ka­nja da se duh i du­ša vra­te u naš ži­vot, na pri­mjer, kroz sim­bol „vas­kr­se­nja” („Po­e­zi­ja je­ste vas­kr­se­nje ... Bu­đe­nje ži­vih / Iz le­tar­gi­je / Smrt­nog stra­ha”), pje­snik bo­dri­jar­ski, sa iz­vje­sne dis­tan­ce, sa­gle­da­va i upo­zna­je se­be (ne­mir i dra­mu ugro­že­nog osa­mlje­ni­ka) i svoj na­rod i nje­go­ve vr­to­gla­ve pre­vra­te i lo­mo­ve, kao i nji­ho­vo po­je­di­nač­no i za­jed­nič­ko po­sto­ja­nje kroz pe­ri­od od po­la vi­je­ka, i znat­no vi­še, do­da­jem zbog iz­vi­je­sne ci­klič­no­sti u na­šim sud­bi­na­ma ko­je iza­zi­va­ju još jed­ni Ja­ko­bin­ci, kao i če­ka­nje sle­de­ćih pro­no­si­o­ca la­žnih obe­ća­nja.
„Je­su li oni na­ša bu­duć­nost” – re­kao bi pjesnik Ran­ko Jo­vo­vić, vjesnik bo­la i oča­ja u če­ka­nju sre­će i pri­stoj­nog ži­vo­ta, za­klju­čio je Alek­san­dar B. La­ko­vić.
(Na­sta­vi­će se)