Ne­dav­no je Ad­nan Mu­ho­vić, od­bor­nik Bo­šnjač­ke stran­ke, ko­a­li­ci­o­ni part­ner DPS na lo­kal­nom i dr­žav­nom ni­vou i pred­sjed­nik SO Pet­nji­ca iz­ja­vio: „Nje­goš je naj­ve­ći krv­nik isla­ma i Bo­šnja­ka, a Cr­no­go­ra­ca ima ma­nje ne­go što Bo­šnja­ka ima u tu­zlan­skom kan­to­nu“. To što Mu­ho­vić go­vo­ri i mi­sli, na­ža­lost 99 od­sto mu­sli­ma­na vi­di u ve­li­kom Nje­go­še­vom knji­žev­nom dje­lu u skla­du sa svo­jim do­ži­vlja­jem po­li­ti­ke. Oni se stra­stve­no ba­ve tu­ma­če­njem ovog du­hov­nog ve­li­ka­na. Pro­fe­so­ri­ca Mu­be­ra Muj­kić je još dav­ne 1982. go­di­ne tra­ži­la da se Nje­goš iz­ba­ci iz škol­skih pro­gra­ma. Biv­ši re­is Islam­ske za­jed­ni­ce u Bo­sni i Her­ce­go­vi­ni dr Mu­sta­fa Ce­rić je na­ši­ro­ko obra­zla­gao te­zu da je Nje­goš ge­no­cid­ni pje­snik. Aka­de­mik Šer­bo Ras­to­der je op­tu­žio Nje­go­ša da je iz­mi­šlja­njem ne­po­sto­je­ćeg do­ga­đa­ja is­tra­ge po­tu­ri­ca s kra­ja 17. vi­je­ka do­pri­nio uob­li­ča­va­nju ne­ga­tiv­nih ste­re­o­ti­pa tra­di­ci­je i svo­jim dje­lom do­pri­nio na­vod­nim zlo­či­ni­ma nad mu­sli­ma­ni­ma. Su­ljo Mu­sta­fić je iz Skup­šti­ne Cr­ne Go­re po­ru­čio da Nje­go­ša tre­ba iz­ba­ci­ti iz škol­skih pro­gra­ma. Ha­ška tu­ži­te­lji­ca Ka­ta­ri­na Gu­stav­son je u tu­žbi pro­tiv Ra­do­va­na Ka­ra­dži­ća na­ve­la da je Nje­goš ide­o­log ge­no­ci­da.
Ali ni­je­su sa­mo ha­ški tu­ži­o­ci i mu­sli­man­ski in­te­lek­tu­al­ci, po­li­ti­ča­ri i vjer­ski po­gla­va­ri za­go­va­ra­li te­ze o Nje­go­šu kao ge­no­cid­nom pje­sni­ku. Slič­no mi­šlje­nje is­ka­zu­ju i ne­ki no­vi cr­no­gor­ski ide­o­lo­zi, pi­sci i pro­fe­so­ri. Ta­ko An­drej Ni­ko­la­i­dis ka­že da je Nje­goš u Gor­skom vi­jen­cu vr­lo pre­ci­zno od­re­dio ko­or­di­na­te et­nič­ko­ga či­šće­nja, ko­je je Ra­do­van Ka­ra­džić pro­vo­dio, te da je to bi­lo ute­me­lje­nje ge­no­ci­da nad mu­sli­man­skim, od­no­sno bo­šnjač­kim na­ro­dom. Dr No­vak Ki­li­bar­da tvr­di da je Gor­ski vi­je­nac bez­ma­lo an­ti­i­slam­ska bi­bli­ja Cr­no­go­ra­ca. Na­mjer­no se Nje­go­še­vo srp­stvo mar­ki­ra kao ne­ka­kva regi­o­nal­na opa­snost, što je, na­rav­no be­smi­sli­ca, jer sva­ki čo­vjek ko­ji se bo­rio i bo­ri za slo­bo­du ima Nje­go­še­vu po­dr­šku, bez ob­zi­ra na vje­ru i na­ci­ju. Ne­ma ge­no­cid­nih knji­ga. Po­sto­je sa­mo lo­ši i zlo­na­mjer­ni či­ta­o­ci, a ko­a­li­ci­o­ni re­žim u Cr­noj Go­ri pro­fi­ti­ra na ne­zna­nju i fal­si­fi­ka­ti­ma. Ve­li­kog Nje­go­ša pro­da­ju za ne­ku tan­ku skup­štin­sku ve­ći­nu.
Mu­sli­man­ski in­te­lek­tu­al­ci i po­li­ti­ča­ri, kao i ovi dru­gi, že­le po­ka­za­ti da su Sr­bi zlo­či­nač­ki na­rod, ko­ji je po­kre­nuo ra­to­ve de­ve­de­se­tih na pro­sto­ri­ma biv­še Ju­go­sla­vi­je i da u tom na­ro­du po­sto­ji zlo­či­nač­ka tra­di­ci­ja, a dje­lo Pe­tra II Pe­tro­vi­ća Nje­go­ša (1813–1851) je naj­ek­spli­cit­ni­ji iz­raz tog du­ha i te tra­di­ci­je. Za­to iz­ja­ve Ad­na­na Mu­ho­vi­ća i ni­je­su ne­ko ot­kri­će. One pred­sta­vlja­ju kon­ti­nu­i­tet ja­snih sta­vo­va mu­sli­man­skih in­te­lek­tu­a­la­ca i po­li­ti­ča­ra o Nje­go­šu i nje­go­vom knji­žev­nom dje­lu. Nje­goš je pro­blem i smet­nja za no­ve du­kljan­ske i mu­sli­man­ske ide­o­lo­ge. Po­stao je pred­met ku­su­ra­nja iz­me­đu ko­a­li­ci­o­nih part­ne­ra DPS i Bo­šnja­ka. Do­šlo je do­tle da je­dan po­lu­pi­sme­ni bo­šnjač­ki apa­rat­čik i lo­kal­ni od­bor­nik ni­po­da­šta­va i vri­je­đa du­hov­nog ve­li­ka­na pi­sa­ne ri­je­či, a DPS ću­ti. Sve su ras­pro­da­li i sro­za­li, sad i s Nje­go­šem tr­gu­ju za­rad ne­ke mul­ti-kul­tu­ral­no­sti Cr­ne Go­re. Nji­ma je po­treb­no raz­nje­go­še­vlja­va­nje i ra­sr­blja­va­nje Cr­ne Go­re. Za Nje­go­ša, ko­ji je tvo­rac cr­no­gor­skog i srp­skog iden­ti­te­ta, ne­ma mje­sta u nji­ho­voj Cr­noj Go­ri. Ne­ma ga u osnov­nim ško­la­ma, prog­nan je iz či­tan­ki i oba­ve­zne lek­ti­re na ča­so­vi­ma knji­žev­no­sti. Se­ci­ran je po mje­ri i uku­su no­vo-cr­no­gor­skih ide­o­lo­ga, kre­a­to­ra no­vog cr­no­gor­skog ho­mo­du­klja­ni­ku­sa.
Ta­ko tu­ma­če Nje­go­ša, a on, vla­di­ka, du­hov­ni i svje­tov­ni vla­dar i pje­snik, pro­sla­vio je Cr­nu Go­ru da­le­ko iz­van nje­nih gra­ni­ca, svr­sta­va­ju­ći se ra­me uz ra­me sa naj­po­zna­ti­jim pje­sni­ci­ma Evro­pe de­vet­na­e­stog vi­je­ka. Lu­ča mi­kro­ko­zma je po­ka­za­la svo bo­gat­stvo mi­sli i ri­je­či kao iz­ra­za fi­lo­zof­skih pi­ta­nja o smi­slu čo­vje­ko­vog po­sto­ja­nja. U Gor­skom vi­jen­cu sa­dr­ža­na je sva isto­ri­ja cr­no­gor­skog na­ro­da, nje­go­va ži­la ku­ca­vi­ca, mo­ral, tra­di­ci­ja, obi­ča­ji i ta­da­šnja po­li­tič­ka ide­ja o oslo­bo­đe­nju od osman­skog oku­pa­to­ra. Za­to su upe­ri­li ža­o­ku pro­tiv pa­tri­ot­skih osje­ća­nja, tra­di­ci­o­nal­nog iden­ti­te­ta, kul­tu­re i slo­bo­de. Nje­go­ša ras­pi­nju i pro­go­ne, a nje­go­vo knji­žev­no dje­lo op­tu­žu­ju za na­vod­ni ge­no­cid de­vet­na­e­stog i dva­de­se­tog vi­je­ka. Mu­sli­man­ski po­li­ti­ča­ri i isto­ri­ča­ri ubje­đu­ju nas da su Cr­no­gor­ci tre­ba­li da vo­le svo­je oku­pa­to­re, a da je za­to Nje­goš krv­nik isla­ma. Umje­sto da se su­o­če sa pro­šlo­šću, ka­da su svo­jom vje­rom slu­ži­li oku­pa­to­ru, sa tra­gič­nom sud­bi­nom, ko­ju su di­je­li­li i di­je­le sa osta­li­ma na ovim pro­sto­ri­ma, oni očaj­nič­ki po­ku­ša­va­ju da osu­de Nje­go­ša i An­dri­ća, ko­ji su vjer­no osli­ka­li vri­je­me oku­pa­ci­je i stra­da­nja na­ro­da ovih pro­sto­ra, ma ko­je vje­re bi­li. Če­mu vri­je­đa­nje ve­li­ka­na cr­no­gor­ske i srp­ske knji­žev­no­sti? Mo­žda je to trik da se skre­ne pa­žnja sa pra­vih dru­štve­nih pro­ble­ma: si­ro­ma­štva, ko­rup­ci­je, pljač­ke i de­va­sta­ci­je.
Uvje­re­ni smo da će Nje­go­še­vo knji­žev­no dje­lo pre­ži­vje­ti vri­je­me dvo­stru­kih stan­dar­da ha­škog tri­bu­na­la, knji­žev­nih ana­li­ti­ča­ra Ni­ko­la­i­di­sa i Ki­li­bar­de, pro­svje­ta­ra Mu­be­re Muj­kić, Mu­sta­fe Ce­ri­ća, Šer­ba Ras­to­de­ra, Su­lja Mu­sta­fi­ća, Ad­na­na Mu­ho­vi­ća i Ad­na­na Čir­gi­ća, na­ci­o­na­li­stič­kih op­tu­žni­ca i po­tje­ra i da će do­če­ka­ti vri­je­me slo­bod­ne Cr­ne Go­re u ko­joj će bi­ti ono što je­ste.
Če­do­mir Lu­to­vac