-Piše: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Za tom pričom o životu konjokradice u doba prije revolucije slijedio je film „Allje maki Issljk-Kullj” (1971), avanturističko djelo o trgovini heroinom u Kirgiziji dvadesetih godina. Mnogi potonji Šamšijevljevi filmovi – „Bijeli parobrod” (1975), „Cpedi modeu” (1978), „Rannie žuravli” (1979), „Vučja jama” (1983) i „Snajperisti” (1985) – jesu adaptacije književnih djela Čingiza Ajtmatova, na čijem je scenariju i sam sarađivao. Šamšijev je režirao i prvi kirgiski film iz doba „glasnosti” – „Voshoždenie na Fudzirmu” (1988), složenu alegoriju republike pod komunizmom postavljenu u kontekst prvomajske proslave u vrijeme Brežnjeva, snimljenu prema kontroverznom Ajtmatovljevom komadu koji je prvi put prikazan 1973. godine. Kirgizfilm može da se podiči još nekolicinom reditelja. Međutim, Kirgizfilm je najmanji studio u centralnoj Aziji. Godine 1990, imao je samo jednu kameru zapadne proizvodnje i jednu jedinu „gluvu sobu”. Ironija filmske industrije te male zemlje (sa 5,6 miliona stanovnika), koja je 1992. zvanično promijenila ime u Kirgizija, jeste u tome što ima prirodu od koje zastaje dah i dovoljno kinematografskog talenta da podrži međunarodnu koprodukciju poput djela Genghis Khan (Ken Anakin, 1991), čije je snimanje trajalo pedeset šest nedjelja i u kojem je učestvovalo dvadeset hiljada statista i tri hiljade konja.

Kirgiski partner u proizvodnji tog filma bio je Future, privatna produkciona kuća u vlasništvu Tolomuša Okejeva. Od nekoliko kirgiskih filmova, koliko je snimljeno od sticanja nezavisnosti, najzapaženiji je „Beshkempir: The Adopted Son” (Aktan Abdikalikov, 1998), u koprodukciji Kirgizfilma i francuske kuće Noe Productions. Jednostavna priča o odrastanju, u crno-bijeloj tehnici s povremenim eksplozijama boje, snimatelj je bio Hasan Kidiralijev, film metaforično prikazuje sudar modernog doba i predindustrijskog društva Kirgizije.

Tadžik-kino (kasnije Tadžikfilm) osnovan je 1930. i prije osamdesetih godina proizveo je svega nekoliko filmova, ali su uporedo s „glasnošću” i „perestrojkom” iznikli i brojni žanrovi i stilovi koji su stvorili vezu s dugo potiskivanom prošlošću Tadžikistana. Za savremenu tadžikistansku kinematografiju najveći značaj imaju djela Davlata Hudonazarova (r. 1944), jednog od vođa nekomunističkog opozicionog pokreta a danas predsjednika Udruženja filmskih stvaralaca Zajednice Nezavisnih Država. Njegovi najpoznatiji filmovi, „IOnosi nervoe utro” (1982) i „V malom snege zvon ručlji” (1982), predstavljaju lirsku viziju života u Pamirskom gorju, dok „Ucmod” (1988) uz pomoć arhivskog materijala prikazuje život revolucionarnog tadžikistanskog pjesnika Abulkosima Lakurtija i svijet u kojem je živio. Među Hudonazarovljeve sljedbenike spadaju dokumentaristi Margarita Kasimova (r. 1938), Safarbek Solijev, Pulat Ahmatov i Genadij Artikov, koji se listom bave etnografskim kontekstom novije istorije Tadžikistana, i naširoko hvaljeni Bako Sadikov (r. 1941), čiji je „životinjski” diplomski film na VGIK-u „Adonis XIV” zabranjen 1977, ali je deset godina kasnije, kad je konačno ponovo pušten u distribuciju, osvojio nekoliko međunarodnih nagrada. Politička satira iz Adonisa prisutna je i u Sadikovljevim djelima „Cmerč” (1988), prikazanom u kategoriji Izvjestan pogled u Kanu, i „Blagoslovenner Byxapa” (1991), sinoptičkoj, magičnoj istoriji grada od starih vremena do sadašnjice kojom dominira mafija.

Kao i „Vzglrd” (1988) Valerija Ahadova (r. 1945), „Vreme žalotoi travlj” (1991) Majram Jusupove i „Bratljr” (1991) i „Koš ba koš” Bahtijora Hudonazarova (1993, Srebrni lav u Veneciji), film „Blagoslovenner Byxapa” dobio je nekoliko međunarodnih priznanja i dio je manjeg „novog talasa” tadžikistanskog filma.


(Nastaviće se)

---