-Piše: dr Radenko Šćekić

Sam Hitler je bio svjestan uslova koji doprinose čežnji za potčinjenošću, te u tom smislu u svom djelu „Moja borba” (Main kampf) i daje izvrstan opis stanja pojedinca koji prisustvuje jednom masovnom skupu. O psihologiji pojedinca Hitler kaže sledeće: „Masovni skup je nužan, makar samo zato što na njemu pojedinac – koji se kao pristalica kakvog novog pokreta, osjeća usamljen, te ga lako spopada strah od usamljenosti prvi put dobija predstavu o jednoj većoj zajednici, a to na većinu ljudi djeluje kao okrepljenje i ohrabrenje... Ako iz svoje male radionice ili iz velikog preduzeća, gdje se osjeća veoma sićušan, prvi put dođe na masovni skup gdje ga okružuju hiljade i hiljade ljudi istog ubjeđenja... on sam podliježe čarobnom uticaju onoga što zovemo masovnom sugestijom”. Jozef Gebels u istom duhu opisuje mase: „Ljudi uopšte ništa ne žele, sem da se njima pristojno vlada”. Oni za njega predstavljaju isto što i kamen za vajara. Zanimljivo je da je tokom političke borbe koja se vodila u Njemačkoj u proljeće 1932, Gebels, kao šef Hitlerove propagandne službe, u želji da ostavi utisak na ljude, i pridobije ih za svoje ciljeve, izjavljuje: „da će u Hitlerovoj propagandnoj kampanji, radi uspjeha na predstojećim predsjedničkim izborima, upotrijebiti američke metode na američkom nivou“. I zaista, prelivanje između izvjesnih oblika reklame i propagande dešava se u oba smjera. Uspjeh nacističke propagande rezultat je izvanrednog uvida u psihologiju i način razmišljanja i ponašanja običnog čovjeka. Hitler je smatrao da je „umetnost političkog plakata u sposobnosti crtača da formom i bojom skrene pažnju masa“, dok je zadatak propagande „u ukazivanju masama na određene činjenice, događaje, nužnosti itd.“

U svom radu na propagandi Gebels je vodio računa i o podacima dobijenim istraživanjima javnog mnjenja ili (što je bio češći slučaj) obavještajnih službi. Na taj način moglo se voditi računa o željama ljudi, i upravo u tu svrhu koristiti propagandu – u suprotnom, ukoliko ona nije u skladu sa preovlađujućim očekivanjima i nadama, nedjelotvorna je. „U nesigurnim vremenima” pisao je Gebels, „postoji glad za vijestima, jer ako mi nećemo dati informacije, tada će informaciju dati neprijatelj i ljudi će slušati neprijateljske radiostanice.” U načelu, bile su cenzurisane one informacije koje bi mogle djelovati na moral, kao što su informacije o sabotažama, dezerterstvu, razaranjima njemačkih gradova i sl.

J. Gebels je preporučivao da treba koristiti djelimičnu istinu i ne izbjegavati govoriti stvari koje jesu tačne, ali je njihovu tačnost teško provjeriti. Propagandni materijal ne može biti u cjelini izmišljen, mora postojati neka realna, istinita osnova. Da bi tome doskočio J. Gebels je, kao što to čini i savremena ekonomska propaganda, stvarao novosti kroz akciju, odnosno stvarao je događaje koje je zatim propagandno koristio. Jedan od Gebelsovih stavova bio je da je mnogo važnije razvijati svoju propagandu nego suzbijati neprijateljsku, jer je bio mišljenja da ne treba gubiti snagu u stalnom suprotstavljanju. Takođe, Gebels je smatrao da su informacije ratno sredstvo, njihova uloga je da služe ratu i njegovim ciljevima, a ne informisanju. Gebels je koristio i riječi neprijatelja kao snažno propagandno sredstvo. Sačinjen je i objavljen popis Čerčilovih dotadašnjih lažnih izjava i naglašeno je 10 tačaka, što je snažno odjeknulo u neutralnim zemljama. Gebels je pisao: „Propaganda je, pojednostavljujući misli masa i svodeći ih na primitivne šeme, mogla da predstavi složene procese političkog i ekonomskog života najednostavnijim terminima“. Kada je pak trebalo izvršiti svojevrsni „propagandni udar“, korišćeni su stručni, nejasni termini.

Poslednjih godina rata kada je prestalo slijepo povjerenje u službene vijesti Gebels se služio glasinama koje je uglavnom plasirao posredstvom neutralnih zemalja (Portugal, Turska). Djelovalo se u skladu sa logičkim načelom da ono što se čuje od nekoga neutralnog, ima veću šansu da se prihvati.


(NASTAVIĆE SE)

---