-Šta za­i­sta po­kre­će ljud­ska sr­ca – pi­ta­nje je ko­je po­sljed­njih go­di­na pro­ga­nja po­zna­tog hr­vat­skog in­te­lek­tu­al­ca, dram­skog pi­sca, ese­ji­stu i kri­ti­ča­ra Slo­bo­da­na Šnaj­de­ra. On je pro­te­klih da­na bio gost u Pod­go­ri­ci, gdje je uče­stvo­vao u me­đu­na­rod­nom knji­žev­nom fe­sti­va­lu „Oda­kle zo­vem”. Pu­bli­ci se obra­tio is­pred knji­ža­re „Kar­ver” kroz raz­go­vor sa kri­ti­ča­rom Ma­rin­kom Vor­gi­ćem. Šnaj­de­ra smo upo­zna­li i kao pro­za­i­stu, ro­ma­no­pi­sca i auto­ra krat­kih pri­ča, a pri­ča se naj­vi­še ba­zi­ra­la na nje­go­vom ro­ma­nu „Do­ba mje­di”, kao i na ro­ma­ne „Mo­ren­do” i „Na­ši ži­vo­ti”.
Ro­man „Do­ba mje­di”, go­vo­ri o Šnaj­de­ru, nje­go­vim ro­di­te­lji­ma, ocu Njem­cu, ko­ji je kao folk­sdoj­čer ra­to­vao za Hi­tle­rov Raj­hstag u Polj­skoj, a oda­tle se u Ju­go­sla­vi­ju vra­tio sa or­de­nom SSSR-a, i nje­go­voj maj­ci, Hr­va­ti­ci, sko­jev­ki, par­ti­zan­ki ko­ja je to­kom ra­ta bi­la i u lo­go­ru Sta­ra Gra­di­ška. Šnaj­der je ovo dje­lo pi­sao de­set go­di­na. Tih 600 stra­na, ka­ko je re­kao, usko­ro će do­ži­vje­ti i tre­će iz­da­nje, i to do­pu­nje­no. Jer, ka­že, imao je po­tre­bu da ga do­pu­ni do­ku­men­ti­ma i svje­do­če­nji­ma lju­di ko­ji su bi­li vi­nov­ni­ci Dru­gog svjet­skog ra­ta, a ko­ji su mu se ja­vlja­li i do­sta­vlja­li ta svje­do­če­nja na­kon što su pro­či­ta­li „Do­ba mje­di”. Ne­ki od njih su od­mah na­kon to­ga i pre­mi­nu­li, i za­to do­dat­no osje­ća po­tre­bu da ga do­pu­ni nji­ho­vim svje­do­če­nji­ma. Za­to, mno­ge od stra­ni­ca, za ko­je mno­gi ka­žu da ih je iz­mi­slio, on ka­že da na ža­lost ni­je, da su do­ku­men­ti čak i stra­šni­ji od onog što je za­pi­sa­no u ro­ma­nu.
Šnaj­der ka­že da je pi­sao iz vi­zu­re ne­ro­đe­ne du­še, ne­ro­đe­nog dje­te­ta, ko­je gle­da šta se zbi­va s nje­go­vim bu­du­ćim ro­di­te­lji­ma. To je pri­ča gro­zna, a opet ti­pič­no evrop­ske kon­ste­la­ci­je, ne sa­mo bal­kan­ske. Pri­ča ko­ja u se­bi ima vi­še slo­je­va ne­go što bi­ste u od­re­đe­nom mo­men­tu htje­li ili smje­li da za­mi­sli­te, a ko­ja je kre­i­ra­la i nje­ga. Ipak, to je spo­znao tek s go­di­na­ma ži­vo­ta.
– Ne mo­že­te, ne smi­je­te, a i ne mo­ra­te, jed­nu po­lo­vi­nu se­be, što god to bi­lo, od­ba­ci­ti, jer ne­će­te to pre­ži­vje­ti. Taj pro­blem još ni me­di­ci­na ni­je ri­je­ši­la. Ka­ko će­te od­ba­ci­ti rat­nu po­vi­jest oca? To ne mo­že­te, ali je mo­že­te po­ti­snu­ti. Ka­ko pre­ži­vje­ti tu ope­ra­ci­ju – za­pi­tao je Šnaj­der. Za­ni­mlji­vo je i da gra­đu za ro­man u kraj­njem, iz­u­zev po­čet­nog im­pul­sa, ni­je do­bio od ro­di­te­lja ko­ji ni­su mno­go go­vo­ri­li o Dru­gom svjet­skom ra­tu. Sve je, ka­ko ka­že, sam is­ko­pao, i to je i pre­po­ru­ka svim mla­dim auto­ri­ma, da sa­mi kre­nu u is­tra­ži­va­nje, da sa­mi, ka­ko ka­že Šnaj­der, uda­re gla­vom o zid i pro­bi­ju ga.
Ina­če, ro­man „Do­ba mje­di”, sam Šan­jder oka­rak­te­ri­sao je kao „po­ku­šaj da se vra­ti ve­li­ka na­ra­ci­ja”, da se vra­ti ne­što od kla­sič­nog ro­ma­na, što, ka­ko ka­že, mo­že se po­sma­tra­ti i kao ko­rak na­trag, ka epu. Ali, to je po­treb­no, jer ako ne­ma­te ep, on­da ga po­ku­ša­va­te kre­i­ra­ti i ži­vje­ti i to do­vo­di do lo­ših po­ja­va. Na­rav­no, ne­iz­o­stav­na je bi­la pri­ča i o ne­kim ne sa­mo knji­žev­nim, već i du­bo­ko po­li­tič­kim pri­ča­ma i ide­o­lo­škim su­ko­blja­va­nji­ma.
– Pro­šlost ko­ja se po­ti­sku­je do­la­zi iz­no­va u sve go­roj for­mi, ne u far­si ili gro­te­ski, ne­go bi­va po­tvr­đe­na u naj­go­rim ob­li­ci­ma – re­kao je, iz­me­đu osta­log, Šnaj­der.
Na kra­ju, u skla­du s od­red­ni­com fe­sti­va­la po­sve­će­nog krat­koj pri­či „Oda­kle zo­vem”, Šnaj­der je pro­či­tao svo­ju krat­ku pri­ču ko­ja pro­go­va­ra–od­go­va­ra kroz vi­zu­ru dje­te­ta ko je kriv za po­sljed­nji su­kob iz­me­đu Sr­ba i Hr­va­ta u Hr­vat­skoj.
Ž.J.