-Pre­veo i pri­re­dio: VO­JIN PE­RU­NI­ČIĆ

Nje­go­še­vo shva­ta­nje stva­ra­nja svi­je­ta je tra­di­ci­o­nal­no bi­blij­sko: Bog stva­ra iz „neo­b­dje­la­nog ha­o­sa” , na ko­ji on uvi­jek uti­če svo­jom tvor­be­nom ener­gi­jom i svje­tlo­šću bo­žan­skog na­dah­nu­ća.
O, sve­vi­šnji tvor­če ne­po­sti­žni! / U čo­vje­ka iskra bes­pre­djel­nog / uma tvo­ga ogle­da se sv’je­tla, / ko svod je­dan od tvo­je pa­la­te / što s’ ogle­da u pu­či­nu na­šu; / dan ti svje­tlost kru­ne po­ka­zu­je, / noć por­fi­re tvo­je ta­in­stve­ne, / ne­po­njat­na ču­de­stva di­vo­tah; / tvar ti sla­ba dje­la ne po­sti­že, / sa­mo što se to­bom vos­hi­ća­va. / ( Po­sve­ta, str.141-150) Dru­ga me­ta­fi­zič­ka te­za za ras­pra­vu u po­e­zi­ji Der­ža­vi­na i Nje­go­ša je: ČO­VJEK SE RA­ĐA IZ BO­ŽAN­SKE SA­VR­ŠE­NO­STI.
Tvo­rac pri­zi­va čo­vje­ka k se­bi, jer on na­sta­vlja sa ostva­re­njem Bož­jih za­mi­sli o svi­je­tu i za­to je tvor­ba „hra­brost” i ve­li­ka od­va­žnost du­ha. U „Lu­či” Nje­goš se obra­ća Bo­gu sa iz­u­zet­nom od­va­žno­šću: Sud­ba ti je i mo­ja po­zna­ta; / mi­slim, nej­ma po­dob­ne na ze­mlji: / do vra­ta sam iz­ni­ka Tar­ta­ra, / ad na me­ne sa pro­klet­stvom ri­če, / sva mu gle­dam gad­na po­zo­ri­šta; / al’ na sud­bu vi­ka­ti ne smi­jem- / na­de­žda mi vo­ljom tvor­ca bli­sta! ( Po­sve­ta, str. 184-190) No­vo te­ško pi­ta­nje se po­ja­vlju­je pred pje­sni­kom: AKO JE ČO­VJEK SMR­TAN, ZNA­ČI LI TO DA SU NjE­GO­VA DJE­LA NA ZE­MLjI PRO­LA­ZNA? U svo­jim dje­li­ma Der­ža­vin mno­go raz­mi­šlja o pro­la­zno­sti ži­vo­ta na ze­mlji i kra­ju ži­vot­nog pu­ta čo­vje­ka („Vo­do­pad” i dr.) i pje­snik hra­bro po­sta­vlja po­sled­nja sud­bin­ska pi­ta­nja bi­ću, či­ji je ži­vot pro­la­zan.
Upe­ča­tljiv pje­snič­ki na­čin iz­ra­ža­va­nja po­ja­vlju­je se u pje­smi „Po­vo­dom smr­ti kne­za Me­šćer­skog” (1779): Ri­je­či vre­me­na! Sne me­ta­la! / Tvoj stra­šni zvuk me uvi­jek pre­ne. / Zo­ve me, zo­ve glas tvoj ža­lan, / zo­ve i gro­bu bli­ži me­ne. / ...
Bez­dan na kra­ju mi ima­mo, / u dom – na­gla­vi­ce će­mo ući. / S ži­vo­tom svo­ju smrt pri­ma­mo, / da ro­di­mo se umi­ru­ći. / Sve, bez ža­lo­sti, smrt po­ko­si: / i pa­da­li­cu ru­ši s ne­ba, / i sun­ce ga­si, mrak do­no­si, / i, pre­teć svi­je­tu, žr­tve vre­ba. / ...
Smrt – užas biv­stva, smrt je–strah! / Mi–gor­dost s be­dom udru­že­na/ Da­nas još Bog si – sju­tra: prah. / Ja pred pra­gom vječ­no­sti sto­jim. / ( An­to­lo­gi­ja rus.po­e­zi­je XVI­II i XIX v. str. 15 – 17) Isti­na je, ži­vot čo­vje­ka na ze­mlji mo­že da se pre­ki­ne, ali šta je ta­mo sa one stra­ne pra­ga? E, to je mno­go te­ško pi­ta­nje za pje­sni­ka. Obra­ća­ju­ći se svom Tvor­cu, u odi „Bog” Der­ža­vin sa us­plam­tje­lom pje­snič­kom hra­bro­šću tra­ži i shva­ta su­šti­nu pre­se­lje­nja čo­vje­ka u vječ­nost: Po­treb­no tvo­joj prav­di bje­še / da smrt bez­dan pre­đe, rije­šen / be­smr­ćem ži­vot moj op­to­čen, / da duh u smrt­nost ode­ne se / da kroz smrt vra­tim se , uz­ne­sen, / i u be­smrt­nost tvo­ju, oče! / ( An­to­lo­gi­ja rus. po­e­zi­je XVI­II i XIX v. str. 30) Šta sme­ta da Tvo­rac i čo­vjek bu­du iden­tič­ni? Čo­vje­kov duh je mo­ral­no po­kva­ren ra­ci­o­nal­nim sa­zna­njem, nje­ga na­gri­za ne­vjer­stvo i sum­nja.
U odi „Bog” pri­sut­na je unu­tra­šnja bor­ba iz­me­đu ra­ci­o­na­li­stič­ke fi­lo­zo­fi­je u do­ba Ra­ci­o­na­li­zma ( mo­gu­će je da je Der­ža­vin mi­slio na fi­lo­zo­fi­ju De­ka­r­ta, Spi­no­ze i dr.) i do­mi­na­ci­je Ra­zu­ma, usu­div­ši se da „ra­ci­o­nal­no” i čak ma­te­ma­tič­ki ob­ja­sni po­sto­ja­nje Bo­ga. U gor­lji­vim sti­ho­vi­ma pje­sni­ka od­zva­nja stra­šna pri­jet­nja ne­vjer­nim „pro­sve­ti­te­lji­ma” i ka­te­go­rič­no du­hov­no ne­sla­ga­nje sa nji­ma „Bo­ga – pje­sni­ka”: Ne mo­gu du­si snom vo­đe­ni / iz sja­ja tvo­ga svi ro­đe­ni / da is­pi­ta­ju tu du­bi­nu. / Čim mi­sao se k te­bi dr­zne / u ve­li­čan­stvu tvom se smr­zne, / ko u vječ­no­sti tren što mi­nu. / (An­to­lo­gi­ja rus. po­e­zi­je XVI­II i XIX v. str. 28) Isto kao da je u pje­snič­kom di­ja­lo­gu sa ru­skim pje­sni­kom, Nje­goš sa ogor­če­njem ži­go­še bez­bo­žne an­tič­ke fi­lo­zo­fe-ma­te­ri­ja­li­ste: Pi­ta­go­re, i ti, Epi­ku­re, / zli tir­ja­ni du­še be­sa­mrt­ne / mra­čan li vas oblak po­kri­je­va / i sve va­še po­slje­do­va­te­lje! / (Po­sve­ta, str.150-160)
NA­STA­VI­ĆE SE