Pri­re­dio: dr Vu­kić Ilin­čić


Za ča­so­pis „Dan” o vas­pit­nim ele­men­ti­ma u po­zna­tom Gun­du­li­će­vom dje­lu „Du­brav­ka” M. Broz na­pi­sao je čla­nak u ko­me se ka­že: „Ni­je nu­žno ni spo­mi­nja­ti da ov­dje ne mo­že bi­ti go­vo­ra o fi­zič­nom vas­pi­ta­nju, ne­go je­di­no o du­šev­nom, tj. o ople­me­nji­va­nju onih oso­bi­na ko­je čo­vje­ka uz­di­žu nad osta­le stvo­ro­ve.
U vas­pit­ne ele­men­te spa­da sve ono što je ka­dro po­bu­di­ti u sr­cu čo­vječ­jem – osje­ćaj isti­ne, lje­po­te i do­bro­te. Mo­že­mo da­kle ima­ti vas­pi­ta­nje fi­lo­zof­sko, i to: vas­pi­ta­nje in­te­lek­tu­al­no ili vas­pi­ta­nje uma, on­da vas­pi­ta­nje mo­ral­no ili vas­pi­ta­nje sr­ca, on­da vas­pi­ta­nje este­tič­ko ili vas­pi­ta­nje „kra­so­ću­tja”, ka­ko prof. Mar­ko­vić zo­ve este­tič­ki osje­ćaj. U či­stim knji­žev­nim dje­li­ma ne mo­že se tra­ži­ti fi­lo­zof­sko vas­pi­ta­nje, no knji­žev­nost ne is­klju­ču­je ta­kva vas­pi­ta­nja a pri­o­ri... U knji­žev­nom dje­lu obi­lu­ju este­tič­ki i mo­ral­ni vas­pit­ni ele­men­ti...Na­ša sta­ri­ja knji­žev­nost pro­nik­nu­ta je vas­pit­nim mo­ral­nim, vjer­skim i pa­tri­ot­skim ten­den­ci­ja­ma. Šta vi­še mo­ra­mo pri­zna­ti, da je u tim dje­li­ma dal­ma­tin­sko-du­bro­vač­ke knji­žev­no­sti obil­ni­ja mo­ra­lo-vas­pit­na ten­den­ci­ja od este­tič­ke... i ve­li­ka je šte­ta što ni­je­su ob­ra­đe­na i pro­u­če­na s vas­pit­ne stra­ne... U tom či­ni iz­u­ze­tak Gun­du­li­će­va „Du­brav­ka”.
Pri­go­dom tri­sto­go­di­šnji­ce ro­đe­nja to­ga ve­li­kog si­na na­še na­rod­ne Ati­ne, prof. Fra­njo Mar­ko­vić je na­pi­sao u „Ra­du” ve­o­ma li­je­pu i is­crp­nu ras­pra­vu... u ko­joj je imao pred oči­ma, da od­go­vo­ri na ovo pi­ta­nje: ko­je su zbilj­ne svet­ko­vi­ne du­bro­vač­ke na­vo­di­le Gun­du­li­ća, da je ona­ko pje­snič­ki pri­ka­zao svet­ko­vi­nu slo­bo­de? Ko­ji je zbilj­ni po­vje­sni te­melj ona­kvoj nje­go­voj sli­ci Du­brov­ni­ka i Dal­ma­ci­je? Ko­ji su sta­ri­ji knji­žev­ni uzo­ri uti­ca­li na Gun­du­li­ća, da je u ona­kvom ob­li­ku sa­sta­vio svo­ju dra­mu? Rje­ša­va­ju­ći ta pi­ta­nja, Mar­ko­vić je ob­ra­dio „Du­brav­ku” s este­tič­ke stra­ne, a ja ću se do­ta­ći onih ele­me­na­ta, ko­ji spa­da­ju u vas­pi­ta­nje i sr­ca i ma­šte.
Po li­je­pom obi­ča­ju, što su ga usta­no­vi­li pra­dje­do­vi, sva­ke se go­di­ne sla­vi po je­dan dan na čast slo­bo­de, e da se ta­ko s ko­lje­na na ko­lje­no po­dr­ža­va lju­bav za op­će do­bro. S tom svet­ko­vi­nom se spa­ja vje­rid­ba naj­ljep­še dje­voj­ke s naj­ljep­šim mla­di­ćem, kao sim­vo­lom skla­da i mi­ra, po­tre­bi­ta, da se dr­ža­va odr­ži u buj­nu ži­vo­tu.
U sa­moj je­zgri dra­me sa­dr­ža­na je ten­den­ci­ja pje­sni­ko­va: vas­pi­ta­ti po­gled na sa­mu slo­bo­du...„Du­brav­ka” je ve­li­ka apo­te­o­za slo­bo­de, i in­di­vi­du­al­ne i gra­đan­ske. Iz te slo­bo­de ni­če pra­va sre­ća za gra­đa­ne... Po pje­sni­ko­vu shva­ta­nju i shva­ta­nju nje­go­vih sa­vre­me­ni­ka ni­ti je sre­će bez slo­bo­de, ni­ti je slo­bo­de, gdje ne­ma sre­će...
Ti­ra­ni­ja vla­da on­dje, gdje ni­je za­ko­ni­ma za­šti­će­no po­šte­nje, do­ma­ći prag, lič­na si­gur­nost, lič­na svo­ji­na... gdje zla­to i si­la za­mje­nju­ju za­ko­ne i prav­du. Sreć­nim se sma­tra­ju sta­nov­ni­ci sim­vo­lič­ne Du­bra­ve, što se „po se­bi vla­da­ju”, što svo­jim je­zi­kom go­vo­re i upra­vlja­ju, što je dom i po­šte­nje osi­gu­ra­no pro­ti­vu sva­ke na­va­le, što svak mo­že svo­je uži­va­ti u mi­ru i po­ko­ju, što se sva­ko­me po za­ko­nu i pra­vi­ci su­di... Upo­re­đi­va­nje iz­me­đu slo­bo­de i ne­slo­bo­de da­de se ve­o­ma pro­ši­ri­ti i ra­svi­je­tli­ti onim kra­snim po­vje­snim di­ka­zi­ma za Dal­ma­ci­ju, ko­je je na­veo prof. Mar­ko­vić u svo­joj, po­me­nu­toj, ras­pra­vi.
Slo­bo­da se ne sa­sto­ji, ka­ko mno­gi mi­sle, u ne­kom oso­bi­tom dr­žav­nom ure­đe­nju. Čo­vjek mo­že bi­ti slo­bo­dan u mo­nar­hi­ji kao u re­pu­bli­ci, a mo­že bi­ti obrat­no rob, su­žanj i u jed­noj i u dru­goj dr­žav­noj ured­bi.
Gdje je za­ko­nom za­šti­će­na slo­bo­da kre­ta­nja, si­gur­nost svo­ji­ne i kuć­no­ga pra­ga, si­gur­nost oso­be; gdje se pra­vi­ca sva­ko­me jed­na­ko di­je­li, gdje se ne sta­vlja ni­ka­kvih za­pre­ka lič­nom ili na­rod­nom raz­vit­ku, ne­go se na­pro­tiv taj raz­vi­tak pro­mi­če i kul­tur­no i go­spo­dar­ski, tu vla­da slo­bo­da, bez ob­zi­ra, da li na če­lu ta­kve dr­ža­ve ili vla­da­vi­ne sto­ji kralj, pred­sje­de­nik, vi­je­će ili što dru­go...