Piše: Nik Gašaj


U savremenim društvima znatna pažnja poklanja se decentralizaciji vlasti i prilagođavanju njene organizacije društvenim i političkim potrebama i uslovima, među kojima su oni koji se tiču razmjera države, karakteristika sistema, tradicije, nacionalne strukture stanovništva. S tim u vezi, najvažniji vid decentralizacije je lokalna samouprava. Lokalna samouprava se danas najčešće definiše kao ”uređen sistem ostvarivanja prava lokalne samouprave, putem kojeg građani u lokalnim jedinicama neposredno i preko svojih slobodno izabranih predstavnika upravljaju javnim poslovima od neposrednog interesa za lokalno stanovništvo, raspolažući sopstvenim izvorima javnih prihoda i postupajući po načelu ustavnosti i zakonitosti”.
Oblici decentralizacije i samouprave značajni su institucionalni oblici proširenja demokratske osnove vlasti i njenog približavanja građanima. Tim procesima i ustanovama centralna vlast gubi apsolutnu dominaciju, odnosno pravo i mogućnost miješanja u sve poslove pojedinih lokalnih zajednica. Lokalna samouprava prvo stvara demokratiju za narod, a drugo, još bolje i značajnije, edukuje narod za demokratiju.
U različitim zemljama postoje različiti tipovi jedinica lokalne samouprave i time višestepenost sistema lokalne samuprave, kao što su: opštine, srezovi, okruzi, oblasti, pokrajine i sl. Sasvim su rijetke zemlje u kojima opština predstavlja jedini tip jedinica lokalne samouprave. Naime, različiti razlozi istorijske, geografske, ekonomske, političke, administrativne i druge prirode izazivaju potrebu za postojanjem, osim opštine, i drugih tipova jedinica višeg stepena. Jednostepenost lokalne samouprave, na primjer, postoji u većini švajcarskih kantona i u našoj zemlji. Dvostepena lokalna samouprava postoji u Francuskoj, Belgiji, Holandiji, Švedskoj, Danskoj, Norveškoj, Italiji, Španiji, Portugaliji, Njemačkoj, Bugarskoj i Rumuniji. Trostepenu lokalnu samoupravu, pak, srijećemo u Engleskoj, Poljskoj, Mađarskoj, Albaniji itd.
Značajna je uloga lokalne samouprave i u ostvarivanju prava etnonacionalnih manjina. Naime, danas, od Zapada do Istoka brojni naučnici i eksperti međunacionalnih odnosa ukazuju da u višenacionalnim državama nije dovoljna samo zaštita individualnih manjinskih prava, nego je neophodno obezbijediti i kolektivna manjinska prava.
Zato su neki pisci izložili teoriju konsocijalne demokratije, čije se ustanove zasnivaju na korigovanju principa vladavine većine, prije svega institucionalizovanjem izvjesnih prava manjina. Pretpostavlja se da decentralizacija upravljanja, teritorijalna i institucionalna disperzija moći, kulturna autonomija, a u teorijama o konsocijaciji predlažu se i brojna druga rješenja, u načelu olakšavaju rješavanje nekih od problema koji se javljaju u tzv. pluralističkim i “podijeljenim” društvima.
Decentralizacija i konstituisanje pravih funkcionalnih opština u sredinama gdje u većini ili u znatnom dijelu žive etnonacionalne manjine, predstavlja povjerenje države prema manjinskim nacionalnim zajednicama. Dok, na drugoj strani, manjine preuzimaju pravnu, političku i materijalnu odgovornost za svoje ativnosti. Riječju, decentralizacija vlasti predstavlja odgovor na zahtjeve građana, ali je ona i u funkciji doslednog ostvarivanja manjinskih prava. Jer, da bi se manjine integrisale u društvo i državu i da bi se izgradio demokratski sistem, neophodno je da se ostvaruje potreban nivo manjinske samouprave.
Stoga, smatram da je konstituisanje zasebne opštine Malesija-Tuzi od vitalnog interesa za albansku manjinu, ali i za druge građane tog kraja u očuvanju i promociji njihovog nacionalnog i kulturnog identiteta. Međutim, treba istaći da o tome ne postoji politička volja.
S tim u vezi ukazujemo da princip jednakosti zahtjeva prevazilaženje nastojanja koje favorizuje jedne, a diskriminiše i marginalizuje druge. Suština pravilnog rješavanja manjinskog pitanja ogleda se u tome da niko ne osjeća pritisak većeg i jačeg, nego da se svaki narod, nezavisno od brojčane veličine, osjeća ravnopravnim i slobodnim, kako bi svi osjetili perspektivu suživota na demokratskim i pravnim osnovama, po principu pravde i pravičnosti.
Decentralizacija je antipod centralizaciji. Ona je značajan činilac demokratizacije pravno-političkog poretka. Smisao decentralizacije je pronalaženje sklada između onoga što je posebno-lokalno i onoga što je opšte (državno). Donosioci odluka su bliži predmetu odlučivanja, što olakšava prilagođavanje lokalnim potrebama. Građani preko svojih institucija u lokalnoj samoupravi vode poslove od značaja za svoju zajednicu. Takođe, jasno je da se problemi osnovne egzistencije i uslova života najprije vide u toj bazičnoj zajednici. Razvijenost lokalne samouprave ukazuje na stepen demokratičnosti centralne vlasti, uključujući i mjeru njenog uvažavanja mogućnosti i sposobnosti sopstvenih građana da se uhvate u koštac sa problemima s kojima se suočavaju u lokalnoj zajednici.
I da zaključim: pravo građana na samoupravu, odnosno funkcionalnu opštinu, pored izbornog prava, predstavlja i jedno od osnovnih ljudskih prava i sloboda, čijim ostvarivanjem se oni iskazuju kao subjekt političke zajednice. Stoga, perspektiva malih država i multinacionalnih društva, kao što je Crna Gora, upravo jeste svijet decentralizacije i demokratije. Lokalna politika predstavlja kamen temeljac demokratije zbog toga što omogućava najviši stepen participacije. Lokalna samouprava je zapravo škola demokratije, opšte je mjesto liberalne političke misli, kao i bitna pravno-institucionalna pretpostavka ostvarivanja manjinskih prava, odnosno multikulturalizma.
(Autor je politikolog)