Od davnina, a pogotovo u srednjem vijeku Plavska župa, koja se prostirala od Vrmoše (danas u Albaniji) do ulaska Lima u klisuru Sućeska, nedaleko od Andrijevice bila je gusto naseljena srpskim stanovništvom. Doline rijeka, visoke planine i guste listopadne i čamove šume mamile su ljude da se ovdje stalno nastanjuju. Crkveni život je bio veoma razvijen, osim ostataka manastira u Dolji kod Gusinja, starih crkvišta u Gusinju i okolini, manastira Svete Trojice na ušću Komorače u Lim ispod brda i tvrđave Gradac u ataru sela Brezojevice, crkvišta u Plavu, Petrove crkve u selu Brezojevice, crkvišta i crkve u Velici, Petkove crkve u Gornjoj Ržanici, Crkve Svete Petke u Murini, ostataka crkve u Zoriću i crkvišta u Gračanici, tri crkvišta u Ulotini. O prisustvu Srba na izvorištu Lima govore mnogi toponimi i hidronimi od Gusinja, pa čitavim tokovima rijeke Lima i njegovih pritoka, od izvorišta iz Plavskog jezera do ušća u Drinu, nedaleko od Rudog. O razvijenom crkvenom životu govore toponimi i hidronimi vezani za ime srpskog prosvetitelja i svetitelja Svetog Save iz svetorodne loze Nemanjića: Savina voda u Dolji kod Gusinja, Savini izvori u Gusinju, Savino kamenje u selu Jare, nedaleko od Plava, Savine stope u Gornjoj Ržanici, Savina česma na granici atara sela Mašnica i Gornja Ržanica, Savina glavica u Gračanici, Savin do u selu Slatini kod Andrijevice, Savin Bor, selo u ataru opštine Berane, Savina stolica u Budimlji kod Berana, Savine vode na putu Rožaje-Peć i mnogi drugi.
Mnogi naučnici poput akademika Miomira Dašića, Aleksandra Deroka, dr Jova Medojevića, Ratka Deletića, Gordane Tomović, dr Nenada Makuljevića, dr Ivice Todorovića, dr Slobodana Tomovića, akademika Mitra Vlahovića, dr Slavenka Terzića, dr Marka Kneževića i mnogih drugih proučavali su crkve i manastire na ovom području. U kancelarijama srpskih vladara, vlastele i manastirskim pisarnicama nastalo je mnogo dokumenata značajnih za političku kulturu i istoriju srpskog naroda. Nažalost, tokom vremena mnogo službenih knjiga, isprava i dokumenata je nestalo. Neke su izgorele za vrijeme rušenja i paljenja srpskih srednjovjekovnih crkava i manastira u vrijeme turske okupacije, koja je dugo trajala, druge je zub vremena i ljudska nepažnja uništila. No, i pored toga što je u strašnim ratovima i požarima, prirodnim kataklizmama nestalo bogato nasleđe, ipak je do današnjeg dana sačuvano dosta pisanih izvora koji svjedoče o srpskim srednjovjekovnim državama. Najstariji pisani dokumenti potiču iz druge polovine dvanaestog vijeka, ali nema sumnje da su i prije tog vremena postojali pismeni ljudi i njihovi zapisi. Čuveno Miroslavljevo jevanđelje je najljepši srednjovjekovni spomenik pisan krajem dvanaestog vijeka, svjedoči da je srpski književni jezik već ranije bio formiran i da je u srpskoj državi bilo uzora na koje se pisar Jevanđelja ugledao.
Područje današnje opštine Plav je manje od područja Plavske župe koja je pripadala Dečanskom vlastelinstvu o čemu svjedoče Dečanske hrisovulje, darovnice srpskih srednjovjekovnih vladara, i drugi istorijski podaci. Iz doba Nemanjića prvi manastir po predanju i nekoliko zapisa napisanih na osnovu predanja koja su sačuvana do današnjih dana napravljen je oko 1250. godine i njegovi ostaci – zidine, sačuvani su do polovine dvadesetog vijeka u selu Dolji kod Gusinja. Porušen je po ulasku Turaka u Plavo-gusinjski kraj 1455. godine. Dio kamenja od manastirskih zidina upotrijebljen je za zidanje katoličke crkve u Gusinju. Tome se suprotstavio, ali bezuspješno, gusinjski paroh prota Đorđije Šekularac, jedna od najznačajnijih crkvenih ličnosti u gusinjskom kraju pri kraju devetnaestog i prve polovine dvadesetog vijeka. Dio kamenja od manastirskih zidina i temelja koristio je jedan mještanin zidajući svoju kuću, pomoćne objekte i zid oko imanja, a da niko od nadležnih organa nije intervenisao, ili, pak, postavio neko obilježje da se sačuva od zaborava mjesto na kome je bio podignut manastir. Pisanih istorijskih validnih dokumenata i zapisa nema, ali u svojim zapisima ga pominju neki autori (pop Miloš Velimirović, francuski konzul Viet i drugi), ali njihovi zapisi su na osnovu predanja, a ne vjerodostojnih istorijskih dokumenata.
Andrija Jovićević, Miloš Velimirović, Ilija Vučetić pominju u svojim zapisima crkvu plotaru koja je bila u centru današnjeg Gusinja i koja je egzistirala više od dva vijeka a koju je na ruševinama stare crkve, koju su Turci zapalili oko 1614. godine kada je podignuta tvrđava Gusinje i stvoren administrativni centar nahije koja je pripadala Pećkom, Dukađinskom i na kraju Skadarskom sandžaku. Turske vlasti nijesu dozvoljavale da se srpske crkve podižu od tvrdog materijala nego su bile malih gabarita, tek toliko da se može vršiti božja služba. Nešto kasnije popovi Vujoševići su izgradili crkvu na srpskom pravoslavnom groblju gdje je na prvom spratu bila crkva sa oltarom, a na drugom škola koja je počela sa radom 1866. godine. Poslije je crkva zapaljena od strane Turaka i Arnauta, ali je na tom mjestu postavljen borovi direk gdje je pop Milovan Vujošević vršio službu prilikom sahrane vjernika i Zadušnica. Izgradnjom vodovoda za Gusinje taj direk je porušen i više nije obnavljan, ali se orijentaciono znalo gdje je bio postavljen. Tu je službu vršio i pop Novićević koji je bio popularan i do izgradnje crkve Svetog Đorđa 1926. godine, pop Šekularac, za čiju gradnju je novac dao kralj Aleksandar Karađorđević I, a izgradnjom rukovodio pop Đorđije Šekularac. Na mjestu gdje je bio direk vršena je božja služba. Crkva je postojala i u selu Vusanju, a 1936. godine na imanju Nikezića podignuta je crkva i u selu Martinovićima, koje se u srednjem vijeku zvalo Trepča. Porušena je 1941. godine, danas se vide ostaci, ali nije obnavljana. Mještani malo po malo uzurpiraju zemljište koje je pripalo ovoj crkvi.
(Nastaviće se)
Piše: BRANISLAV OTAŠEVIĆ
)){kind=small}
