Univerzitetski profesoro, akademik SANU, kompozitor Svetislav Božić autor je djela koja su se čula na brojnim domaćim scenama, ali i u 17 zemalja svijeta. Božić je nedavno boravio u Podgorici, pa iako tom prilikom nijesmo slušali njegovu muziku, čuli smo njegove divne riječi o onome što je naše duhovno nasleđe, a što možda prenatrpani tuđim muzičkim iskustvom više ne znamo razabrati kada su u pitanju gusle i pjevanje uz njih.
„Svoju horsku i vokalnu muziku Svetislav Božić uvijek sazdaje od malog broja izražajnih sredstava, od čistih dijatonskih linija, od harmonija i melodija koje kao da dopiru iz prošlih vijekova... Utkiva se u srpsku tradiciju na integralan i originalan način... U toj prisutnosti slovenskog gena i slovenskke duhovnosti i širine, Božić je jedinstvena pojava u našem muzičkom stvaralašštvu” – zapisala je, između ostalog, Branka Radović, muzička kritičarka o djelu Svetislava Božića. I ova ocjena, može se „proširiti” i na njegova instrumentalna, i vokalno-instrumentalna djela, njegovu operu. Jer, sve je krcato našim naslijeđem ne samo u muzičkom smislu.
● Nedavno ste izjavili da je potrebno sačuvati primordijalnost gusala, u zvuku instrumenta i glasu pjevača, kao i pravoslavnu liniju koja se još ogleda u pjevanju uz gusle, ali i vizantijsko naslijeđe. Zašto je to i za koga potrebno sačuvati danas?
– Danas, kao i uvijek, potrebna je izuzetna fleksibilnost da bi se sačuvao visok potencijal i doprinos tradicije novom dobu i novim okolnostima. Novo doba i nove okolnosti traže i od guslara i gusala izuzetnu duhovnu i mentalnu zrelost, napor da pretraju, sačuvaju blago koje je njima povjereno, uspostave nove mape potencijalnih tekstova kojima će obilato hraniti duh, dušu i svijest svojih slušalaca. Guslari i gusle su proizvod srpske energije i stoga je veoma važno da se izvorišta očuvaju, a procesi inovacija svevremeno usklađuju i prilagođavaju situaciji na terenu. Gusle i guslari moraju da visoka čela brode po suženom i prilično okupiranom duhovnom koridoru, svjesni da to zavisi samo od njih i njihove spremnosti da čuju glas Tvorca, Njegovih posrednika i da u tom smislu budu spremni da žive izvan inercije.
● Koje su najčešće zablude u muzičkim krugovima kada su u pitanju gusle i pjevanje uz gusle? Kako ih prevazići?
– Zvuk gusala i glas guslara pripadaju posebnom tonskom, mentalnom i intelektualnom poimanju umjetnosti, koji je za veliku većinu srpskog roda nešto neobično, možda daleko, na čudan način agresivno a pri tom statično. Tek dužim slušanjem i uranjanjem u dublji smisao ovog zajedništva izvođača i instrumenta, dolazimo do bliskosti koja nas obuzima i privija.
● Svjedoci smo da u posljednje vrijeme vlada interesovanje za našu narodnu – folklornu muzičku tradiciju, a koja se, čini se, isuviše počela eksploatisati mimo nekih osnovnih pravila etnomuzikologije. No, da li je i to pravi „lijek” za muzičke pojave kojima nas bombarduju sa elektronskih medija?
- Svu agresivnost vremena u kome živimo moramo izdržati i činiti sve da istu potčinimo svojoj volji i svojim ciljevima. Etnomuzikologija je relativno mlada nauka a folklor na svim nivoima i dubinama, njen je geostrateški zadatak. Nije lako ostati u svemu tačan a pri tom kreativno-vibrantan i aktuelan. Spoj dubljih slojeva tradicije i novokomponovani maniri koji je oponašaju a često i kvare, vode do zajedništva koje je na štetu suštine. Svako u sebi mora da izgradi sistem selekcije, odbrane od agresije, isto onako kako se čuvamo i branimo od nevremena, ratnih dejstava i neprijatnosti svih oblika sa kojima se svakodnevno suočavamo. Centralni sistem koji umnožavaju i maligno održavaju u životu elektronski mediji ali i mnogoliko devastirani nivoi obrazovanja, jeste prostor na koji ugroženi pojedinac ili getoizirana zajednica ne mogu mnogo da utiču. Oni koji su napadnuti i ugroženi moraju da neprestano stražare nad svojim životima i svojom teritorijom. To je najvažnija lekcija za sve učesnike ovih složenih procesa.
● Muzički kritičari koji pišu o Vašem radu, kao i Vi sami, naglašavaju da nastavljate – njegujete vizantijsku muzičku tradiciju. Kako to da razumijemo?
- Vizantija je složena zajednica koju je držalo na okupu hiljadugodišnje pravoslavno bdenije. Pravoslavlje je najznačajnija tekovina Vizantije, u kome su pravoslavni narodi, a među njima i Srbi, ispisali najkvalitetnije stranice svoje istorije. Mi se i danas pozivamo na pravoslavlje, njegove duhovne i materijalne vrijednosti i činimo sve, koliko je u našoj moći, da ostanemo u sazviježđu krštenih naroda koji nemaju potrebu za konverzijom. U tom smislu djeluje i moja muzika, koja uvažava umjetničke tekovine svijeta kome pripadam, ali se uvijek oslanja i pozicionira na svoju vizantijsku podlogu.
● Na fakultetu predajete harmoniju. Koliko se Vi, ali i drugi savremeni kompozitori, možda vraćate „klasičnim” harmonijskim sklopovima? Koliko je kompozitor danas „rasterećen” od pravila?
- Harmonija ili sklad je osnovna disciplina našeg življenja, ma čime se bavili. U muzici je uloga Harmonije gotovo presudna. Harmonija se pojavljuje na svim nivoima i u svim oblicima. Nije statična niti za sva vremena riješena. Odnosi između muzičkih elemenata se mijenjaju, ali je od izuzetne važnosti da postoji mjera, balans, uvažavanje duhovnih činjenica koje krijepe razum i artikulišu bujicu vaskolikih ideja.
● U Vašem opusu podjednako su zastupljene sve forme, kao i duhovna i svjetovna muzika. Kako postižete tu ravnotežu ili se ona sama nametnula?
- Rekao bih da se ona nametnula kao rezultat unutrašnje borbe čiji je cilj visok estetski ali ništa manje i etički rezultat. Ja sam i akademik, dopisni član Srpske akademije nauka i umetnosti i kao takav u obavezi, da moje djelo bude slovesno, mentalno i duhovno uredno, kako bi oni koji dolaze, čuvši moju muziku, slušali i našu budućnost.
ŽIVANA JANjUŠEVIĆ


Grof Sava naslonjen na Njegoša

● Stihovi i djela velikih srpskih pisaca Vaša su inspiracija, kao i Vaša opera posvećena grofu Savi Vladislaviću, a koja je doživjela veliki uspjeh u inostranstvu. Da li ćete isto učiniti i sa našom epikom, možda da komponujete i na neko Njegoševo djelo?
- Moja opera se posredno i oslanja na Njegoša, jer je njegovo djelo rezultat dara jedne od najvibrantnijih ličnosti svoga doba. Pri tom mislim na Njegoša kao velikana evropske, a ne samo srpske misli. Grof Sava Vladislavić je realna, životna prethodnica mnogim iskustvima koje je Njegoš neponovljivo obznanio u svom djelu, a ja muzikom pretočio u prostor od Vladivostoka, Sumatre, Nijagare, Tesle, Venecije do Raguze, koja je ispala poodavno iz naših srca i naše duhovne geografije.


Velika utjeha, velika umjetnost

● Kada se pogleda što ste sve napisali, čini se da volite eksperiment sa ljudskim glasom. Da li je to još uvijek najmoćniji, najsavršeniji i ujedno najnepredvidljiviji „instrument”?
- Ljudski glas je visoko podigao pravoslavno pojanje i kompletnu muzičku tradiciju Vizantije. Ja pripadam tom svijetu pa je i sasvim prirodno da sam u ljudskom glasu prepoznao veliku umjetnost i veliku utjehu.