-Piše: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Filmovi ovog ciklusa koriste zaplete i tehnike holivudskih vesterna na romantične priče o hajducima, rumunskim rodoljubivim razbojnicima koji su se u Karpatima borili protiv korumpiranih stranih gospodara. Kada je 1965. godine Nikolaje Čaušesku (1918–1989) naslijedio Georgiju Deža na mjestu prvog sekretara Komunističke partije Rumunije, rumunska filmska industrija bila je u punom poletu, proizvodeći svake godine nekih petnaest do osamnaest dugometražnih i oko dvadeset pet animiranih filmova, kao i stotinak filmskih novosti. U takvom okruženju će se javiti prvi autentični rumunski filmski reditelj Lučijan Pintilije (r. 1933), čiji će filmovi „U nedjelju u šest časova” (1965) i „Reconstituirea” (1969) osvojiti pažnju međunarodne publike. Prvi od ova dva filma donosi reneovsku priču o događaju iz vremena pokreta otpora, sjajno snimljenu i režiranu i lišenu svake dogme, dok je drugi film kontroverzna alegorija o društvenoj neodgovornosti, čije su prikazivanje odgovorni u Romania filmu odložili za godinu dana optužujući ga za „izrazito iskazivanje zapadnih uticaja". „Reconstituirea” je, u stvari, bio duboko rumunski film, usredsređen na dobro znane nacionalne osobine nezainteresovanosti za sudbinu drugih i odsustva osjećaja dužnosti, koje podstiče potrošnja ogromnih količina alkoholnih pića. Film prikazuje „rekonstrukciju” zločina koji ubice izvode pred nekompetentnim seoskim sudijom, pri čemu nikoga od njih nije ni najmanje briga za sam taj događaj i za njegove posledice. Snažno obojen crnim humorom češkog porijekla, film sezavršava još jednim, mnogo ozbiljnijim zločinom izvršenim u toku rekonstrukcije.

Nekoliko Pintilijevih savremenika kao, na primjer, George Vitanidis (1929-1994) „O femeie pentru un anotimp” (1969) i Nikolaje Breban (r. 1934), „Animale bolnave” (1971) takođe snimaju u to vrijeme djela koja sadrže snažnu društvenu kritiku, tako da je u jednom trenutku izgledalo da će u Rumuniji doći do kulturnog preokreta, sličnog onom koji se u to vrijeme, istina nakratko, događao u Poljskoj, Čehoslovačkoj, Mađarskoj i Jugoslaviji. U proljeće 1971. izgledalo je da ta nada nestaje kada je Čaušesku, koji je tada bio predsjednik i samozvani conducatore („vođa"), sav zaokupljen stvaranjem staljinskog kulta ličnosti, održao govor u kome je oštro kritikovao liberalna stremljenja među rumunskim intelektualcima i umjetnicima. Međutim, Čaušeskuov napad je bio do te mjere oštar da je izazvao veliki talas nezadovoljstva, koji se završio nekoliko mjeseci kasnije sporazumom između rumunske politike i rumunske kulture. Sve je to raščistilo put za treću generaciju poslijeratnih rumunskih filmskih umjetnika, „klasu iz sedamdesetih", kako su ih zvali, budući da je najveći broj njih počeo da snima filmove poslije 1970. godine. Ti stvaraoci su sada mogli da se u atmosferi znatno veće blagonaklonosti prema formalnim eksperimentima, bave temama koje su ranije bile zabranjene. Mirča Danelijuk (r. 1943) najpoznatijije filmski umjetnik te generacije, ako ne i najviđeniji rumunski reditelj uopšte. Odmah pored njega nalaze se Dan Pica (r. 1938), Mirča Veroju (1941–1997) i Aleksandru Tatos (1937–1990). Danelijuk je unio svjetlost u sivilo sredine sedamdesetih godina svojim filmovima. Njegov film „Proba de microfon” (1980) postigao je ogroman uspjeh kod gledalaca i bio proglašen jednim od deset najboljih rumunskih filmova svih vremena. U tom filmu Danelijuk koristi tehnike cinema verite da bi opisao nervozni bezosećajni život televizijskog snimatelja vijesti koji na stvarnost gleda kao na materijal za montažu i koji će se na kraju upustiti u burnu ljubavnu vezu s jednom od osoba koje je intervjuisao. Film „Vanatoarea de vulpi” (1981), za koji je scenario napisao Dinu Sararu na osnovu svog izuzetno uspješnog romana „Niste tarani”, predstavlja najspornije Danelijukovo djelo do danas.


Nastaviće se

---