-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Januara 1898. godine, posebnim ukazom Milan Obrenović je postavljen za komandanta aktivne vojske, poslije čega je iskoristio kredit Narodne banke da uveća vojsku za nekoliko pukova i popravi njenu borbenu gotovost. Kako bi učvrsto dinastiju, želio je da po svom izboru oženi sina njemačkom princezom Aleksandrom iz kuće Šaumburg-Lipe. Ali, dok je putovao u Beč da ugovori vjenčanje, jula 1900. godine, Aleksandar je objavio vjeridbu sa bivšom dvorskom damom kraljice Natalije – Draginjom Dragom (rođ. Lunjevica, 1866–1903), udovicom Svetozara Mašina. Tada je Milan dao ostavku na položaj komandanta aktivne vojske i više se nije vraćao u Srbiju. Razočaran, umro je u Beču već 11. februara 1901. godine. Po njegovim riječima, u svom životu je „iskusio sve što je ovaj svijet u stanju da ponudi: visinu trona, sreću i nesreću, slavu i prezir, ljubav i mržnju“. Sahranjen je o trošku cara Franje Josifa (1848–1916), kao dugogodišnji prijatelj kuće Habzburgovaca, u manastiru Krušedolu, na Fruškoj gori, u vrijeme velikog snijega, pri čemu je odbijen zahtjev njegovog sina da bude sahranjen u Srbiji. Opelu i ispraćaju su, pored cara, prisustvovali pripadnici doma Habzburga, nadvojvode i najviši zvaničnici Monarhije: carev brat Karlo Austrijski, njegov sin i prestolonasljednik, nadvojvoda Franc Ferdinand (1863–1914), njegov mlađi brat Ferdinand Kalro Austrijski, zatim Leopold Salvator Austrijski, Rajner vojvoda od Kamberlenda, Rajner Ferdinand nadvojvoda austrijski (1827–1913) i Ernse Avgust od Hanovera (1845–1923), ministri Goluhovski, Kalaj, Krighamer, Đula Sečenji, ministar predsjednik Kerber, predsjednik parlamenta Vindišgres, admiral Špau, gradonačelnik Beča Karl Liger i „drugi dvorski zvaničnici“. Doktor Paltauf, profesor univerziteta, koji je izvršio obdukciju Milanovog tijela, izjavio je da „nikada nije vidio plastičnijeg i pravilnije razvijenog [muškog] tijela. Kralj Milan bio bi [...] savršen model za najljepšu mermernu statuu“.

Od ušteđevine za sobom je ostavio 50.000 franaka u gotovom novcu, kao i stan u centru Beča, „čiji je namještaj (bio) prilično vrijedan“. Nije ostavio dugove, kako se obično misli i čak preuveličava. U svojim „Memoarima“ on nas sam uvjerava da je – iako veliki rasipnik do svojih 40-ih godina – tokom poslednjih godina života naučio i da štedi. U vrijeme kad je bio komandant aktivne srpske vojske i živio u Beogradu (1898–1900) izdvajao je veće sume novca kojima je namirio poslednje od svojih velikih dugova.

Od prvog do poslednjeg dana svoje vladavine, a i kasnije, do smrti, živio je u neoposivom („nervoznom“) strahu od povratka Karađorđevića na srpski presto. Tokom osamdesetih godina 19. vijeka bio je ubijeđen da su radikali politička stranka koja radi na tome i više puta im je otvoreno rekao: „Svi ste vi Karađorđevci“. Zbog te svoje slabosti bio je sklon da sumnja u svakoga, a mnogi su zloupotrebljavali ovu činjenicu da naude svojim (svakojakim) neistomišljenicima i neprijateljima, najčešće po sasvim drugom osnovu, pa su „svojim došaptavanjem i davanjem spiskova Kralju Milanu obilježavali pojedine viđenije ljude iz naroda kao Karađorđevce“. Jovan Ristić ga je, znajući dobro ovu njegovu slabost, nekoliko puta namjerno iskušavao, dostavljajući mu navodno „autentične podatke da je Petar Karađorđević prešao granicu Srbije“. Kada je shvatio da se radi o provokacijama, rekao je za Ristića da je „veliki politički šeret; on se može mjeriti sa farisejima; za njega ne postoje narodni ideali...“ Kada je i njegov stalni savjetodavac i pisac bilježaka o svakodnevnim zbivanjima na Dvoru, jednom prilikom, krajem 1888. godine, pokušao da se našali na istu temu, kralj ga je istog dana „bacio u penziju“. Bez razmišljanja. Bilježaka od tog dana više nije bilo. Najčešće se od prijetnji Karađorđevićima (navodno) branio pozivajući se na pomoć austrijskog cara i njegovu vojsku, govoreći: „Ako vi nećete [da zaštite dinastiju – nap. autora], hoće čiča Nikola“. Čiča Nikola je u njegovom (inače često) šifrovanom vokabularu (i smislu za humor) bio car Franjo Josif, kao što je Beograd bio Čikago, fotografi – radikali, kujna – štampa, Faust – kraljica Natalija itd.


(NASTAVIĆE SE)

---