-PIŠE: BUDO SIMONOVIĆ

Uprkos svemu što mu se desilo, svim pritiscima i prijetnjama, Ivo Matović se nije uplašio niti odrekao svoje namjere da napiše knjigu o generalu Arsu Jovanoviću, jednoj od prvih i najgromovitijih žrtava Informbiroa.

– Godinu-dvije sam mirovao – kazivao je Ivo Matović – a onda nastavio da, u još strožoj ilegali, istražujem lik i djelo ovog mog glasovitog plemenika, naročito sijaset verzija o njegovom tragičnom životnom kraju. To se ipak nije moglo sakriti niti je promaklo oku i uvu zaduženih da motre na svaki moj korak. Shvatio sam to kada mi je novi načelnik u ustanovi, umni general Nikola – Nikica Pejnović, jednog dana u povjerenju, onako u četiri oka, tihim glasom rekao: oni gore sve znaju, nastavi, ali pametno! I nastavio sam, jer niti sam mogao niti želio da se odreknem toga što sam osjećao kao veliki dug i obavezu prema ovom znamenitom čovjeku, svakako jednom od najznamenitijih Pipera novijeg vremena – dug sa korijenima koji sežu do mog djetinjstva i rane mladosti...

Posle velike trinaestojulske ustaničke plime 1941. godine, usledila je, kao što je poznato, kontraofanziva i krvava okupatorska odmazda, počelo je pustošenje i paljenje sela, pogotovu u krajevima koji su predstavljali ustaničke centre i oslonce. Tako je, pored ostalog, već u avgustu mjesecu 1941. uslijedilo žestoko bombardovanje Radovča, golometne visoravni iznad Pipera, posne ali slobodne pustopoljine na kojoj je tada i zadugo kasnije bio smješten glavni štab crnogorskih partizanskih oružanih snaga. Tog paklenog dana na Radovču se zatekao i Ivan Radojev Matović, tada dječak od nepunih osam godina.

– Dok su se italijanske „savoje“ rojile iznad Radovča, sijale bombe i bljuvale vatru iz mitraljeza – često se prisjećao Ivo Matović svog prvog susreta sa Arsom Jovanovićem – svi smo nekud bezglavo bježali i pokušavali naći kakav zaklon na golometiji. Mene je u jednom trenutku sustigao krakati dugajlija, zgrabio me za vrat i gurnuo pored jednog povećeg kamena, koji je usamljen štrčao na poljani, a onda se i on bacio preko mene. U blizini je odjeknula strašna detonacija i gotovo nas zagrnula suvom zemljom i oblucima. Kad se sve stišalo i avioni se udaljili, dugajlija je ustao, stresao zemlju i prašinu i bez riječi požurio ka kući u kojoj je bio smješten glavni štab. Tek kasnije mi je otac objasnio ko je on, da mi je život spasio Arso Radivojev Jovanović, „komandant svih partizana u Crnoj Gori...“

Ponovo sam ga sreo u martu 1945. godine, tada u generalskoj uniformi, kada je došao da obiđe domove dvojice znamenitih poginulih saboraca i plemenika, takođe generala, Ivana Milutinovića i Vlada Ćetkovića, pošto je prethodno obišao i nagledao se stravičnih prizora u do temelja razorenoj Podgorici. Tada je svratio i u našu ubogu školu. Pošto je nas, uglavnom u ratu prerasle đake, zatekao „za kazanom“, odnosno na nekom ubogom obroku, učitelj i seoski odbornik koji ga je dopratio navalili su na njega, da se i on posluži porcijom čorbuljaka i parčetom žutog kukuruznog hljeba. Imao sam utisaka da je, kad je nakon upornog ubjeđivanja i nutkanja pristao, to učinio više iz nekog obzira, da nas ne uvrijedi onako jadne, izladnjele i mršave, a uz to je i dobro znao da hrane ima „premnogo da se umre a premalo da se živi“...

Tri i po godine kasnije, 19. avgusta 1948, na Preobraženije, Piperima okupljenim kod izvora Brojalovica, zvanično je saopšteno da je Arso Jovanović, njihov ponajslavnijni izdanak novijeg doba, „poginuo na granici prema Rumuniji pri pokušaju bjekstva iz zemlje, i to kao posljednja konjokradica...“

– Da, tačno tako je rečeno, „kao posljednja konjokradica“, i strogo podvučeno da ga niko više ne smije žaliti ni spominjati (Piperima je ovu vijest saopštio i baš ovu formulaciju izgovorio tadašnji „gospodar“ Crne Gore Blažo Jovanović, koji je tri decenije kasnije Ivu Matoviću „sa bolesničkog uzglavlja“ objasnio da je tako kazao da bi svoje plemenike Pipere sačuvao od opake Udbe, napomena B.S).


Sjutra: MOJ IDOL ARSO JOVANOVIĆ

Antrfile: Staljin oda počast Arsu Jovanoviću

„Za dokazane zasluge Arso Jovanović bio je odlikovan najprestižnijim domaćim priznanjima i, kao jedini saveznički vojskovođa, ordenom Kutuzova i Suvorova najvišeg stepena, a na večni počinak – po naređenju Staljina – ispraćen iz stava mirno od pet miliona vojnika Sovjetskog Saveza raspoređenih od Sahalina do Berlina, što je bila privilegija samo najslavnijih i najzaslužnijih...“

---