PRI­RE­DIO: MI­LA­DIN VELj­KO­VIĆ


U za­li­vu, ko­jim će­mo se po­seb­no po­za­ba­vi­ti, smje­šte­no je, osim Ko­to­ra, vi­še dru­gih na­se­lja ko­ja su, za­hva­lju­ju­ći pri­je sve­ga svo­jim pred­u­zi­mlji­vim po­mor­skim ka­pe­ta­ni­ma i tr­gov­ci­ma, po­zna­ta i na Orijentu; ta na­se­lja bi u Nje­mač­koj pri­vu­kla pa­žnju i iza­zva­la di­vlje­nje sa­mo ako bi se ne­ki zna­lac po­tru­dio da ih opi­še, a nje­mač­ki či­ta­lac imao str­plje­nja i vre­me­na da se po­za­ba­vi ova­kvim i kod nas skraj­nu­tim i ne­va­žnim stva­ri­ma.
Najznačajnija me­đu tim na­se­lji­ma i mje­sti­ma su: Do­bro­ta, Pr­čanj, Pe­rast, Ri­san i Her­ceg No­vi. Me­đu­tim, tim ime­ni­ma se isto ta­ko ozna­ču­ju i raz­li­či­ta slo­ven­ska ple­me­na i za­jed­ni­ce, kao što se uop­šte kod slo­ven­skih ple­me­na tog kra­ja vi­še go­vo­ri o ple­me­ni­ma ne­go o gra­do­vi­ma i na­se­o­bi­na­ma. Otu­da se vi­še go­vo­ri o Ri­šnja­ni­ma, Do­bro­ća­ni­ma, Pr­ča­nja­ni­ma itd. ne­go o Ri­snu, Do­bro­ti i Pr­ča­nju.
Ži­te­lji svih tih mje­sta smje­šte­nih na stje­no­vi­tim oba­la­ma Bo­ke go­to­vo su bez raz­li­ke bro­da­ri, mo­re­plov­ci, ri­ba­ri i tr­gov­ci, a i pod­ruč­je nji­ho­vog dje­lo­va­nja je uglav­nom isto – Ja­dran­sko mo­re, Ori­jent, Ca­ri­grad, Cr­no mo­re. Me­đu­tim, sva­ko od tih ple­me­na ba­vi se ne­kom po­seb­nom gra­nom ili dje­lo­kru­gom tr­go­vi­ne. Ta­ko su, na pri­mjer, Do­bro­ća­ni svo­jim po­slo­vi­ma uglav­nom po­ve­za­ni sa Tr­stom, sa ta­mo­šnjim tr­gov­ci­ma, i po­sta­ja­li su imuć­ni ka­ko se grad bo­ga­tio, dok su nji­ma su­sjed­ni Pr­ča­nja­ni uglav­nom bi­li po­ve­za­ni sa Mle­ča­ni­ma. A Ri­šnja­ni su od­vaj­ka­da bi­li po­zna­ti ne sa­mo kao vje­šti mo­re­plov­ci ne­go i kao smje­li gu­sa­ri, dok se Do­bro­ća­ni ni­je­su baš oti­ma­li za tu sum­nji­vu vr­stu sla­ve.
Svi su oni i srp­ski Slo­ve­ni, a ka­ko se ve­ći­nom že­ne i uda­ju sa­mo iz­me­đu se­be, to je sva­ko ple­me sa­ču­va­lo svo­je ose­be­no­sti, svo­je obi­ča­je i na­vi­ke, svo­ju oso­be­nu no­šnju i svo­je ra­sne raz­li­ke. Ta­ko su, na pri­mjer, Ri­šnja­ni na gla­su kao naj­vi­ši i naj­ljep­ši mu­škar­ci Bo­ke, a nji­ho­va no­šnja se ujed­no sma­tra i naj­ra­sko­šni­jom i naj­ljep­šom. Je­dan sli­kar bi sa­mo u Bo­ki mo­gao da sa­ku­pi i sa­či­ni ci­je­lu zbir­ku na­ci­o­nal­nih no­šnji. – Na­rav­no da su svi oni hri­šća­ni, ali čo­vjek bi po­mi­slio da ni­je­su, to­li­ko su me­đu­sob­no raz­li­či­ti, pa su u po­gle­du vje­ro­i­spo­vi­je­sti čak i u za­va­di. Jed­no mje­sto (na pri­mjer Do­bro­ta) je či­sto ri­mo­ka­to­lič­ko, a dru­go (kao na pri­mjer Ri­san) je či­sto pra­vo­slav­no; to opet ov­dje, gdje su obje vje­re že­šće ne­go dru­gdje su­prot­sta­vlje­ne jed­na dru­goj, zna­či ot­pri­li­ke kao da su jed­ni Evro­plja­ni, a dru­gi Afri­kan­ci. (...)
Već pr­vog da­na na­šeg bo­rav­ka ov­dje u Ko­to­ru naš do­bro­ćud­ni do­ma­ćin ko­ji je gle­dao da nam is­pu­ni sva­ku že­lju po­ve­zao nas je svo­jom bar­kom u ne­ka od tih neo­bič­nih pri­o­bal­nih mje­sta. Naj­pri­je smo se vo­zi­li duž oba­le Pr­ča­nja, ko­ji le­ži na ju­žnoj stra­ni Bo­ke. Pr­čanj je na­sta­njen ka­to­li­ci­ma i pra­vo­slav­ci­ma, ali ovi dru­gi su se tu na­se­li­li tek u no­vi­je vri­je­me. Ra­ni­je, u mle­tač­ko do­bo, na­vod­no je mje­sto bi­lo či­sto ka­to­lič­ko. – Mje­sto se sa­sto­ji od mno­štva ve­li­kih i li­je­pih ku­ća, ra­su­tih u ne­ko­li­ko do­pa­dlji­vih sku­pi­na duž oba­le. Ve­li­ka cr­kva, ko­ju su bo­ga­ti Pr­ča­nja­ni po­če­li da gra­de po­čet­kom ovog vi­je­ka i za ko­ju je je­dan on­da­šnji spi­sa­telj na­po­me­nuo: „Za­po­če­ta je pre­vi­še ras­ko­šno i te­ško da će, po­go­to­vo u ovim ne­mir­nim vre­me­ni­ma, mo­ći ta­ko br­zo da bu­de za­vr­še­na” – do­i­sta ni do da­na da­na­šnjeg ni­je za­vr­še­na, pa nje­ne zi­di­ne dje­lu­ju kao ka­kve ru­še­vi­ne. Pr­čanj i Do­bro­ta mo­gu se upo­re­di­ti sa ras­ko­šno ure­đe­nim se­li­ma na ko­ja se po­ne­ka­d mo­že na­i­ći na za­ba­če­nim vi­so­rav­ni­ma En­ga­di­na, či­ji su ži­te­lji po svi­je­tu ste­kli po­za­ma­šna bla­ga ko­ja su on­da na ru­bu gle­če­ra ulo­ži­li u li­je­pe ku­će sa ba­šta­ma, da u nji­ma uži­va­ju sve do kra­ja svog ži­vo­ta. Kao i ona gra­u­bin­den­ska se­la ta­ko se i ove na­se­o­bi­ne ov­dje sa­sto­je od, naj­ve­ćim di­je­lom, li­je­pih vi­la sa vi­no­gra­di­ma i ma­sli­nja­ci­ma, ko­je su po­di­gli bo­ga­ti tr­gov­ci i po­mor­ski ka­pe­ta­ni, ka­ko bi u svo­je sta­re da­ne u svom za­vi­ča­ju uži­va­li u svom „par­če­tu ze­mlje”. Obič­no u nji­ma pre­bi­va­ju sa­mo nji­ho­ve že­ne i nji­ho­va dje­ca, jer, sve dok ih slu­ži sna­ga, plo­ve po svi­je­tu, a on­da se, ka­da pre­sta­nu da se ba­ve tim po­slom, po­vu­ku ova­mo sa svo­jim ste­če­nim bla­gom. Otu­da se la­ko da ra­zu­mje­ti da je ze­mlja ov­dje ve­o­ma sku­pa, te da se tu mo­gu vi­dje­ti sa­mo bo­ga­ti i ras­ko­šni po­sje­di.
Iz Pr­ča­nja smo ot­plo­vi­li za Do­bro­tu, gdje smo se is­kr­ca­li da raz­gle­da­mo glav­nu cr­kvu ovog mje­sta i unu­tra­šnjost jed­ne ku­će. Mje­sto se u du­ži­ni od ot­pri­li­ke šest ita­li­jan­skih mi­lja pro­te­že duž oba­le u pod­nož­ju cr­no­gor­skih br­da. Cr­no­gor­ska br­da su ov­dje to­li­ko bli­zu da je cr­no­gor­ska gra­ni­ca, ko­ja se pr­o­te­že go­re na onom br­du, na pu­ško­met od naj­i­stu­re­ni­jih ku­ća Do­bro­te. Cr­no­gor­ci mo­gu bez ve­ćih po­te­ško­ća da se spret­no spu­ste sa svo­jih vi­so­kih br­da i iz­ne­na­de bo­ga­te Do­bro­ća­ne i po­ha­ru­ju ih pri­je ne­go što se sna­đu i shva­te šta ih je sna­šlo. Po svoj pri­li­ci ni­gdje u ta­ko opa­snom su­sjed­stvu ni­je na­go­mi­la­no to­li­ko bo­gat­stvo kao ov­dje. Do­bro­ća­ni sta­nu­ju u vi­la­ma i pa­la­ta­ma ka­kve ne po­sje­du­je čak ni sam knez Cr­no­go­ra­ca, a me­đu nji­ma je vi­še njih za ko­je se sma­tra i ka­že da su mi­li­o­ne­ri. Na­su­prot to­me, Cr­no­gor­ci go­to­vo ni­šta ne po­sje­du­ju, pa ih ve­li­ka že­lja za po­sje­dom če­sto na­go­ni da bu­du kraj­nje bez­ob­zir­ni.(NA­STA­VI­ĆE SE)